Necib Fazıl’ın Taha Toros’a yazdığı mektup. Aziz Kardeşim, (Cumhuriyet) gazetesine gönderdiğiniz taahhütlü mektubu aldım. Fakat va’d ettiğiniz mecmua elime geçmedi. Size esasen son mektubunuza mütekaddim mektubunuz münasebetiyle cevap vermek emelindeydim. Ne yapayım ki en yakın dostlarıma varıncaya kadar (mükatebe) hususundaki tekâsülüm,  mektupla konuşmaktaki nefretim ve bilhassa bugünlerde hayatımın hercümerci buna mâni teşkil etti. Yoksa hararet ve nezaketinizin beni çok memnun ettiğini ve kıymetine bedbin bir nazarla baktığım memleket gençliği arasında sizin gibi saklı cevheriyetler bulmayı beni harekete getirecek bir hadise olarak kaydedebilirim. Kelimeler: Taahhütlü: Gideceği yere ulaşması posta idâresince sağlanan (mektup, paket vb.)Mecmua: Fikir, edebiyat, sanat, aktüalite gibi çeşitli konulara yer veren ve belirli aralıklarla neşredilen yayın, dergiMütekaddim: ÖncekiMükatebe: Yazı ile haberleşme, mektuplaşma, yazışmaTekâsül: Tembellik, üşenme, gevşeklik, kayıtsızlıkHercümerc: Karışıklık, kargaşaMâni teşkil etti: Engel olduBedbin: Her şeyin kötü tarafını gören, kötüye yoranCevheriyet: Kıymetli öz, değerli maya

يڭي فتحلره  يلكن آچمق ”ايشي ديسيپلينلي شكلده  اله  آلمق كوروندي. غيرتڭزي اسيركه مه يڭز. صوڭنده  محجوبيت و اميدسزلكله  كيتميه جگز. اللّٰهڭ يارديم و عنايتيله  سوينچله  و مظفّر اولارق كيده جگز.“ دييوردي آق شمس الدين حضرتلري، استانبولي فتح ايتمه  عزميله  سورلرڭ أوڭنه  كلن كنج پادشاهه . پادشاه كنجدي بلكه ، لكن دولت تجربه سي واردي اورته ده . صوڭره  چاغي اوقومق، يڭيلكلري تعقيب ايتمك، بيلكي، عزم، صبر و ايمان بر آرايه  كلمشدي. ايشه  روح قاتان ايسه ، نه  دنيوي بر بكلنتي نه  ده  اقبال مسئله سيدي. امر، عصرلر أوڭجه سندن نيجه  سلطانلري غيرته  كتيره رك فاتحه  قدر اولاشمشدي. ”استانبول مطلقا فتح ايديله جكدر. اوني فتح ايدن قوموتان نه  كوزل قوموتان، اوني فتح ايدن اوردو نه  كوزل اوردودر“ ديمشدي، رسول اكرم (ص ع و). بوكون ده  بزه  لازم اولان اڭ أونملي شيلردن بريسي، اميددر. زيرا اميدينى غائب ايدن هر شيئني غائب ايتمش ديمكدر. بيڭ ييل دنيايه  عدالت طاغيتان، انسانلرڭ حضور و كوگن اورتامنده  ياشامه سنه  امكان طانييان آڭلايش و سيستم أوزرينه  قورولان دولت و طوپلومڭ وارثلري اولان بز طورونلر، البته  اميدينى غائب ايتميه جكدر. بالعكس دنيايه  اميد اولمه يه  دوام ايده جكدر. ايشته  تام ده  بوراده  آق شمس الدين حضرتلرينه  قولاق ويروب ديسيپلين، غيرت، اميد و اللّٰهڭ يارديمنه  احتياجمزي بيلملي و طوروممزي اوڭا كوره  عيارلاملي يز. هر فناره  دومن قيران كمي قاپتاني، كيجه  قراڭلغنده  كمي و ايچنده كيلري بيوك تهلكه لره  آتاجغي مقدّردر. كندي أوز فنارينى غائب ايدن بر انسان و طوپلوم ده  هر آتش بوجگنڭ آرقه سنه  طاقيلوب تورلي ماجرالر و اسفلرله  قارشيلاشاجغي ده  حقيقتدن وارسته  دگلدر. استانبوله ، طولاييسيله  دنيايه  سعادت كتيرن فتحه  سبب اولان حديث شريفه  بدل بوكون شو آيته  قولاق ويرمك و كرگنى اجرا ايتمك، هپمز ايچون الزمدر. ”اي ايمان ايدنلر! كنديسندن ناصل صاقينمق كركييورسه ، اللّٰهدن أويله  صاقينڭ و سز آنجق مسلمان كيمسه لر اولارق جان ويرڭ! او حالده  هپ برلكده  اللّٰهڭ ايپنه  (قرآنه ) صيم صيقي صاريلڭ و پارچه لانمايڭ! هم اللّٰهڭ سزه  اولان نعمتنى خاطرلايڭ! هاني (سز) (بربريڭزه ) دشمانلر ايديڭز ده  (اللّٰه) قلبلريڭزڭ آراسني (اسلام ايله ) برلشديردي؛ بويله جه  اونڭ نعمتي سايه سنده  قرداشلر اولدیڭز. هم آتشدن بر چوقورڭ كنارنده  (كفر ايچنده ) ايديڭز ده  سزي اورادن قورتاردي. اللّٰه، سزه  آيتلريني بويله  آچيقلار، تاكه  هدايته  ایره سيڭز. او حالده  ايچڭزدن، خيره  دعوت ايدن و اييلگي امر ايدوب كوتولكدن منع ايدن بر طوپليلق بولونسون! و ايشته  قورتولوشه  ایرنلر، آنجق اونلردر. كنديلرينه  آپ آچيق دليللر كلدكدن صوڭره  پارچه لانوب اختلافه  دوشنلر (يهودي و خرستيانلر) كبي ده  اولمايڭ! هم ايشته  اونلر يوقمي، كنديلري ايچون (پك) بيوك بر عذاب واردر.“ (آل عمران ١٠٢-١٠٥) “İşi disiplinli şekilde ele almak göründü. Gayretinizi esirgemeyiniz. Sonunda mahcubiyet ve ümitsizlikle gitmeyeceğiz. Allah’ın yardım ve inayetiyle sevinçle ve muzaffer olarak gideceğiz.” diyordu Akşemseddin Hazretleri, İstanbul’u fethetme azmiyle surların önüne gelen genç padişaha. Padişah gençti belki, lakin devlet tecrübesi vardı ortada. Sonra çağı okumak, yenilikleri takip etmek, bilgi, azim, sabır ve iman bir araya gelmişti. İşe ruh katan ise, ne dünyevi bir beklenti ne de ikbal meselesiydi. Emir, asırlar öncesinden nice sultanları gayrete getirerek Fatih’e kadar ulaşmıştı. “İstanbul mutlaka fethedilecektir. Onu fetheden komutan ne güzel komutan, onu fetheden ordu ne güzel ordudur.” demişti, Resul-i Ekrem (sav). Bugün de bize lazım olan en önemli şeylerden birisi, ümittir. Zira ümidini kaybeden her şeyini kaybetmiş demektir. Bin yıl dünyaya adalet dağıtan, insanların huzur ve güven ortamında yaşamasına imkan tanıyan anlayış ve sistem üzerine kurulan devlet ve toplumun varisleri olan biz torunlar, elbette ümidini kaybetmeyecektir. Bilakis dünyaya ümit olmaya devam edecektir. İşte tam da burada Akşemseddin Hazretlerine kulak verip disiplin, gayret, ümit ve Allah’ın yardımına ihtiyacımızı bilmeli ve durumumuzu ona göre ayarlamalıyız. Her fenere dümen kıran gemi kaptanı, gece karanlığında gemi ve içindekileri büyük tehlikelere atacağı mukadderdir. Kendi öz fenerini kaybeden bir insan ve toplum da her ateş böceğinin arkasına takılıp türlü maceralar ve eseflerle karşılaşacağı da hakikatten vareste değildir. İstanbul’a, dolayısıyla dünyaya saadet getiren fethe sebep olan hadis-i şerife bedel bugün şu ayete kulak vermek ve gereğini icra etmek, hepimiz için elzemdir. “Ey iman edenler! Kendisinden nasıl sakınmak gerekiyorsa, Allah’tan öyle sakının ve siz ancak Müslüman kimseler olarak can verin! O hâlde hep birlikte Allah’ın ipine (Kur’an’a) sımsıkı sarılın ve parçalanmayın!  Hem Allah’ın size olan nimetini hatırlayın! Hani (siz) (birbirinize) düşmanlar idiniz de (Allah) kalblerinizin arasını (İslâm ile) birleştirdi; böylece O’nun nimeti sayesinde kardeşler oldunuz. Hem ateşten bir çukurun kenarında (küfür içinde) idiniz de sizi oradan kurtardı. Allah, size ayetlerini böyle açıklar, ta ki hidayete eresiniz. O hâlde içinizden, hayra davet eden ve iyiliği emredip kötülükten men‘ eden bir topluluk bulunsun! Ve işte kurtuluşa erenler, ancak onlardır. Kendilerine apaçık deliller geldikten sonra parçalanıp ihtilâfa düşenler (Yahudi ve Hristiyanlar) gibi de olmayın! Hem işte onlar yok mu, kendileri için (pek) büyük bir azab vardır.” (Al-i İmran 102-105)

استانبول بو شهر استانبولكه  بي مثل و بهادربر سنكنه  يكپاره  عجم ملكي فدادر بر كوهر يكپاره  ايكي بحر آراسنده خورشيد جهانتاب ايله  طارتيلسه  سزادر بر كان نعمدركه  آنڭ كوهري اقبالبر باغ ارمدركه  كولي عز و علادر آلتنده مي، أوستنده ميدر جنّت اعلاالحق بو نه  حالت، بو نه  خوش آب هوادر هر باغچه سي بر چمنستان لطافتهر كوشه سي بر مجلس پر فيض و صفادر انصاف دگلدر آني دنيايه  دگيشمككلزارلرین جنّته  تشبيه خطادر هركس ایريشور آنده  مرادينه ، آنڭچوندركاهلري ملجأ ارباب رجادر كالاي  معريف صاتيلور سوقلرنده بازار هنر، معدن علم و علمادر جامعلرينڭ هر بري بر كوح تجلّيابروي  ملك آنده كي محراب دعادر مسجدلرينڭ هر بري بر لجۀ انوارقنديللري مه كبي لبريز زيادر سر چشمه لري اولمه ده  انسانه  روانبخشكرمابه لري جانه صفا، جسمه  شفادر هپ خلقنڭ اطواري پسنديدۀ مقبولديرلركه  برآز دلبري بي مهر و وفادر شيمدي ياپيلان عالم نورسم و صفانڭاوصافي هله  باشقه  كتاب اولسه  سزادر نامي كبي اولمشدر او هم سعد، هم آباداستانبوله  سرمايۀ فخر اولسه  روادر كهسارلري، باغلري، قصرلري هپكوياكه  بتون شوق و طرب، ذوق و صفادر استانبولڭ اوصافنى ممكنمي بيان هيچمقصود همان صدر كرمكاره  ثنادر Bu şehr-i sitanbul ki bi misl ü behâdırBir sengine yek pâre acem mülkü fedâdır Bir gevher-i yekpare iki bahr arasındaHurşîd-i cihan-tâb ile tartılsa sezâdır Bir kân-ı niamdır ki anın gevheri ikbâlBir bağ-ı iremdir ki gülü izz ü alâdır Altında mı üstünde midir cennet-i a’lâEl-hak bu ne halet bu ne hoş âb u hevâdır Her bağçesi bir çemenistân-ı letâfetHer kûşesi bir meclis-i pür-feyz ü safâdır İnsaf değildir ânı dünyaya değişmekGülizarların cennete teşbih hatadır Herkes irişür anda muradına ânınçünDergâhları melce-i erbab-ı recâdır Kala-yı meârif satılır sûklarındaBazâr-ı hüner ma’den-i ilm ü ulemâdır Camilerinin her biri bir kûh-i tecellîEbrû-yi melek andaki mihrâb-ı duâdır Mescidlerinin her biri bir lücce-i envârKandilleri meh gibi lebrîz-i ziyâdır Ser-çeşmeleri olmada insana revân-bahşGerm-âbeleri câna safâ cisme şifâdır Hep halkının etvarı pesendîde-i makbulDerler ki biraz dilleri bî-mihr ü vefâdır Şimdi yapılan âlem-i nev-resm ü safânınEvsafı hele başka kitâb olsa sezâdır Nâmı gibi olmuşdur o hem sa’d hem âbâdİstanbul’a sermâye-i fahr olsa revâdır Kûh-sarları bağları kasrları hepGüya ki bütün şevk ü tarab zevk u safâdır İstanbul’un evsafını mümkün mü beyân hiçMaksûd heman sadr-ı kerem-kâra senâdır Şair Nedim

استانبول، سودامز استانبول بوكون اولديغي كبي، تاريخ بوينجه  ده  هم سوزه ، هم كوزه ، هم ده  كوڭله  دوشن أونملي بر شهر اولمشدر. ژوزپ هلّرت ”استانبول دنيانڭ كرچك باش كنتيدر. قونومي باقيمندن ير يوزنده  رقيبي يوقدر“ ديركن، پيئر لوتي ”آه استانبول! بني بويوله ين اسملردن اڭ چوق بويوله يني يينه  سنسڭ“ ديمشدر. ”دنيايه  صوڭ كره  باقاجقسڭ ديسه لر بو باقيشي استانبولڭ چامليجه سندن ايستردم“  سوزلري ده  لامارتینه  عائددر. روس چاري ١نجی پترو ”استانبوله  حكم ايدن بتون جهانه  حكمدار اولور. اونڭ ايچون، ممكن اولديغي قدر استانبوله  ياقلاشمق كركير“ سوزيني تاريخه  يازديريركن، ناپولیون بوناپارتڭ  ”اگر دنيا تك بر دولتدن عبارت اولسه يدي، باش كنتي استانبول اولوردي“ سوزي حالا قولاقلريمزده  چينلامقده در. چاغلر أوڭجه سندن افنديمز عليه الصّلات والسلام، ”استانبول مطلقا فتح ايديله جكدر. اوني فتح ايدن قوموتان نه  كوزل قوموتان، او اوردو نه  كوزل اوردودر“ بويورمش، بو بيوروق أوزرينه  نيجه  اوردولر سفرلر ايله مشسه  ده  بو فتح، ”يا بن استانبولي فتح ايدرم، يا ده  استانبول بني“ ديين فاتح سلطان محمده  نصيب اولمشدر. شاعر نديم ده  ”بو شهر ستانبولكه  بي مثل بهادر، بر سنكنه  يكپاره  عجم ملكي فدادر“ ديمكدن كنديني آلامامشدر. بونڭله  برابر بر كوڭل كوزي ده ، ”نه  شعرلر، نه  ده  شرقيلر سڭا اڭ چوق  اذان ياقيشييور“ مصراعنده  كورمشدر استانبولي. و نجيب فاضل، هر شيئه  رغمًا استانبول ديمش، ”آنا كبي يار اولماز، استانبول كبي ديار، كولني شويله  طورسون، آغلاياني بختيار“ سوزلريله  شعرلشديرمشدر. هركسڭ استانبول ايچون بر سوزي البت اولمشدر/اولاجقدر. هم استانبول أوزرينه  بو ساعتدن صوڭره  داها چوق قونوشولاجقدر. بز سوزي بوراده  عارف نهاد آسيه يه  بيراقالم: بيراق، بوزوق ساعتلر يالان ياڭليش ايشله سين! چلبيلر چكيلوب حرملرده  قيشلاسين! يورو آسلانم، فتح حاضرلغي باشلاسین... يورو، حالا نه  دييه  كنديڭله  صاواشده سڭ؟ فاتحڭ استانبولي فتح ايتديگي ياشده سڭ. İstanbul bugün olduğu gibi, tarih boyunca da hem söze, hem göze, hem de gönle düşen önemli bir şehir olmuştur. Joseph Hellert “İstanbul dünyanın gerçek başkentidir. Konumu bakımından yeryüzünde rakibi yoktur” derken, Pierre Loti “Ah İstanbul! Beni büyüleyen isimlerden en çok büyüleyeni yine sensin” demiştir. “Dünyaya son kere bakacaksın deseler bu bakışı İstanbul’un Çamlıca’sından isterdim”  sözleri de Lamartine aittir. Rus Çarı I. Petro “İstanbul’a hükmeden bütün cihana hükümdar olur. Onun için, mümkün olduğu kadar İstanbul’a yaklaşmak gerekir” sözünü tarihe yazdırırken, Napoleon Bonaparte “Eğer dünya tek bir devletten ibaret olsaydı, başkenti İstanbul olurdu” sözü hala kulaklarımızda çınlamaktadır. Çağlar öncesinden Efendimiz Aleyhissalatü Vesselam, “İstanbul mutlaka fethedilecektir. Onu fetheden komutan ne güzel komutan, o ordu ne güzel ordudur” buyurmuş, bu buyruk üzerine nice ordular seferler eylemişse de bu fetih, “Ya ben İstanbul’u fethederim, ya da İstanbul beni” diyen Fatih Sultan Mehmed’e nasib olmuştur. Şair Nedim de “Bu şehr-i Sıtanbul ki bi-misl-ü behadır, Bir sengine yekpare Acem mülkü fedadır” demekten kendini alamamıştır. Bununla beraber bir gönül gözü de, “Ne şiirler, ne de şarkılar sana en çok  Ezan yakışıyor” mısraında görmüştür İstanbul’u. Ve Necip Fazıl, her şeye rağmen İstanbul demiş, “Ana gibi yâr olmaz, İstanbul gibi diyar, güleni şöyle dursun, ağlayanı bahtiyar” sözleriyle şiirleştirmiştir. Herkesin İstanbul için bir sözü elbet olmuştur/olacaktır. Hem İstanbul üzerine bu saatten sonra daha çok konuşulacaktır. Biz sözü burada Arif Nihat Asya’ya bırakalım: Bırak, bozuk saatler yalan yanlış işlesin! Çelebiler çekilip haremlerde kışlasın! Yürü aslanım, fetih hazırlığı başlasın... Yürü, hâlâ ne diye kendinle savaştasın? Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın.

İslam şehri, dinin hayatın merkezinde olduğuna işaret eden caminin etrafında teşekkül etmiştir. Tarihteki İslam kent modelinin ortak özelliği, hayatın merkezinde halkın bayram günlerinde bir araya gelip kaynaştığı ve topluca Cuma namazı kılınan bir ulu caminin varlığıdır. Geçmişe baktığımızda İslam şehrinin tesisinde tam merkezde cami-i kebir veya Cuma camisi de olarak bilinen ulu cami yer alırdı. Bu itibarla cami; etrafında sıbyan mektebi ve medrese gibi farklı seviyelerdeki kitle eğitim ve öğretiminin aktif şekilde faaliyet gösterdiği, Müslümanların günlük gelişmelerden haberdar olduğu kıraathanelerin yer aldığı; han, hamam, imaret, darüşşifa gibi sosyal hayatın vazgeçilmez unsurlarının konuşlandığı merkezdir. Osmanlı Devleti’nde de şehrin merkezinde muhakkak bir ulu cami mevcuttu. Şehir büyüdükçe bu caminin etrafına medrese, hamam, imaret, bedesten ve vakıf binaları inşa edilerek daire genişler, böylece şehir dinî ve ticari bir merkez hâline gelirdi Eğer bir toprak parçası fethedilerek sonradan İslam ülkesine dâhil edilmişse oradaki en büyük mabed fethin sembolü olarak camiye çevrilir ve ilk Cuma namazı burada kılınırdı. Ardından da şehre büyük bir cami (ulu cami) inşa edilirdi. İstanbul’un fethinde camiye çevrilen ve ilk Cuma namazı kılınan mabed Ayasofya olmuş, ancak İslam şehirlerinin birçoğuna yapılan “ulu cami” İstanbul’a yapılmayarak bu görevi yine Ayasofya Camii devam ettirmiştir. Ayasofya Camii, Müslümanların Bizans İstanbul’unu fethinin alameti, siyasi hâkimiyet sembolü, İslam’ın diğer dinlere üstünlüğünün bir nişanesi olarak bilinen bir mabeddir. 1453 yılından 1934’e kadar şehrin ulu camisi olarak kullanılan Ayasofya’nın camiye çevrilmesinden sonra İslam kent modeline uygun olarak zaman içerisinde kütüphane, muvakkithane, mahfil, şadırvan, hamam, mektep ve imaret ilave edilerek cami bir külliye hâline getirilmiştir. Ayasofya Camii özellikle Ramazan aylarında ve bayram namazlarında Müslümanların bir araya geldikleri en kalabalık toplantılara sahne olur, Osmanlı padişahı da buraya hususi bir ehemmiyet atfederdi. Bundan dolayı buradaki imam, hatip, müezzin, vaiz, müderris, hâfız-ı kütüb gibi kadrolara en kabiliyetli kişiler tayin edilirdi. Bu görevlerden özellikle Ayasofya kürsü şeyhliği, Osmanlı selâtîn camilerinde Cuma günü namazdan sonra vaaz edilmesi gelenek hâline gelen bir silsilenin en son kademesi olarak kabul edilmiştir. Aynı zamanda tekke şeyhi olan kürsü şeyhleri, Cuma namazında Arapça okunan hutbeleri Türkçe olarak halka açıklarlardı. Ayasofya Camii müezzinleri de diğer cami görevlilerine nazaran daha farklı bir yere sahipti. Örneğin Osmanlı hanedanından birisinin vefatı üzerine salâ okuyan selâtîn cami müezzinlerine 2.000 akçe verilirken, Ayasofya Camii müezzinlerine 3.000 akçe ihsan edilirdi. Ayasofya Camii hatipleri de aynı şekilde imtiyazlı bir konumda bulunuyordu. Buradaki hatipler Ramazan ve Kurban bayramlarında sabah namazını kıldırmak için Topkapı Sarayı’ndaki Divan vezirlerinin toplantı yeri olan Kubbealtı’nda görevlendirilir, imamet vazifesinden dolayı kendilerine in’âm adıyla nakdi veya farklı şekillerde hediyeler verilirdi. Bu gibi örnekler bize Ayasofya’nın Türk-İslam kültüründeki mevki ve kıymetini göstermektedir. Bu sayımızda işleyeceğimiz vesika, bu kıymetin müşahhas bir tezahürüdür. Bu sayımızda, 1830’larda kurulmaya başlanan nezaretler dönemi öncesinde klasik Osmanlı diplomasisindeki resmî evrakın yazışma aşamalarını gösteren bir vesika ile karşı karşıyayız. Belgede, muamele kayıtlarının tek sayfa üzerinde eklenerek yazılması yöntemini görüyoruz. 1 numaralı kayıt, vesikanın ortaya çıkmasına sebep olan kayıttır ve Ayasofya Camii’nin hatibi tarafından saraya yazılan bir arzuhaldir. Bilindiği gibi arzuhaller şahsi dilekçe yerine geçer, arz ise devlet görevlilerinin resmî dilekçeleri hüviyetindedir. Bunun yanı sıra iki belge türünün yazılma şekillerinde de farklılıklar mevcuttur. Arzuhallerin çoğunda kâğıdın üst orta kısmında kullanılan davet rüknü, belgemizde olduğu gibi “Hüve” formülüdür. Belgede Ayasofya hatibi, Ramazan ve Kurban bayram namazlarında Topkapı Sarayı’ndaki Kubbealtı vezirlerine kıldırdığı sabah namazı için ihsan edilmesi eskiden beri âdet olan ücreti rica etmektedir. Arzuhalin kime yazıldığını elkab kısmından anlıyoruz. Eğer arzuhal padişaha yazılsaydı, elkabda ona hitaben bir duanın da yer alması gerekirdi. 19. yüzyıl öncesinde sadrazam veya daha alt makamdaki şahıslara yazılan arzuhallerin elkab rüknünde genellikle “sultanım” kelimesi vardır. Belgemizde de, çok tercih edilen “Devletlü saʻâdetlü merhametlü sultânım hazretleri sağ olsun” elkabı kullanılmıştır. Arzuhalde meram anlatıldıktan sonra hatime kısmı yine sık kullanılan bir cümle bitirilmiştir. Arzuhallerin altında mutlaka yazılması gereken “dâʻî”, “bende” veya “cariye” kelimeleri imza yerine geçmektedir. 19. yüzyıldan itibaren buna imza, mühür, pul, damgalı kâğıt gibi özellikler de ilave edilmiştir. Arzuhallerde tarih kısmı 19. yüzyıl ortalarında konulmaya başladığı için belgede tarih görmüyoruz. Ancak vesikadaki diğer muamele kayıtlarından arzuhalin 1178 Zilhicce’sinde (1765 Haziran) kaleme alındığını tahmin edebiliriz. 1. Vesika Ayasofya Camii hatibinden yazılan arzuhal (Zilhicce 1178) (1) Devletlü saʻâdetlü merhametlü sultânım hazretleri sağ olsun (2) Arzuhâl-i dâʻîleri budur ki, îdeyn-i şerîfeynde Kubbe-i Hümâyûn’da vüzerâ-yı izâm hazarâtına (3) Ayasofya-i Kebîr hatîbleri salât-ı fecrde imâmet eylemek kânûn-ı kadîm olub taraf-ı (4) şehriyârîden üçer bin sağ akçe atiyyemiz olub henüz îd-i adhâsı alınmamağla (5) teşrîfâtdan der-kenâr olunub ihsân olunmak bâbında emr ü fermân inâyetlü (6) merhametlü sultânım hazretlerinindir. (7) ed-Dâʻî Hatîb-i Ayasofya-i Kebîr (C.SM.00147.07386.001) 2. Vesika Teşrifat Kalemi’nden yazılan âdet tezkiresi (17-18 Zilhicce 1178) 2 numaralı kayıt, vesikadaki muamelenin ikinci safhasını teşkil etmektedir (8 Haziran 1765). Bu aşamada kâğıdın sağ üst tarafına ya kalem (büro) adı zikredilerek veya “Kaydı der-kenâr oluna” ve “Mahalli görüle” gibi bir emir yazılarak muamelenin başlaması istenirdi. Belgemizde bu emri “Mahalli” şeklindeki bir kısaltma ile görebiliyoruz. Bundan sonra ilgili kalem eski kayıtları çıkaracak ve bir derkenar yazacaktır. Defterhane ve muhasebe kayıtları siyakat hattı ile tutulduğu için 2 numaralı kaydı (derkenar) siyakat yazısı ile okuyoruz. Siyakat yazısı, özellikle mali işlerde tercih edilen, çabuk yazılması ve az yer kaplamasıyla tercih edilen bir yazı türüdür. Siyakat kayıtları, İran tesirinde oluşan Selçuklu ve Anadolu Beylikleri mali dilinden dolayı Osmanlı’ya Farsça ağırlıklı olarak intikal etmiştir. Örnek belgemizde noktasız siyakat türünü görmekteyiz. Bu kayıt, Teşrifat Kalemi’nde yazılmıştır. Teşrifat, resmikabul ve ziyaretlerdeki tören düzeni, protokol anlamına gelen bir kelimedir ve Osmanlı saray teşkilatında mühim yeri olan bir memuriyettir. Merasimlerle ilgili işlemleri yürütmek ve bunların kayıtlarını tutmakla görevli büroya da Teşrifat Kalemi denilmiştir. Bu kalemin başına teşrifatçı denilirdi. Resmikabuller, cülûs ve tebrikler, devlet erkânına ait maaş ve harçların verilmesi gibi kayıtlar Teşrifat Defterleri’nde tutulurdu. Önceleri Divan-ı Hümâyûn’a bağlı olan bu kalem, III. Ahmed zamanında Sadaret Kethüdalığı’na bağlanarak Paşakapısı’na nakledilmiştir. Tanzimat döneminde bu kalemin ismi Teşrifat Dairesi olacaktır. Teşrifat Kalemi aynı zamanda, Osmanlı Sarayı’nda âdet hâline gelmiş kumaş, hil’at veya nakit olarak verilen “inʻâm”ların kayıtlarının tutulduğu ve tezkiresinin verildiği yerdir. İncelediğimiz siyakat kaydında, Ramazan ve Kurban bayram namazlarında Topkapı Sarayı’ndaki Kubbealtı vezirlerine sabah namazı kıldıran Ayasofya Camii hatiplerine ihsan verilmesinin âdet-i kadime olduğu ve bu ihsanın 3000 akçe olduğu onaylanmıştır. Yazılan bu tezkirenin ismi âdet tezkiresidir. Tezkire ismini, en üst satırda med (uzatma) ile yazılan “âdet” kelimesinde görmekteyiz. Bu derkenarın altında, kaydın doğruluğunu tasdik etmek üzere Defterhane tarafından dîvânî hat ile kaleme alınan bir kayıt daha yer almaktadır ki, bu kaydın altına tarih ve defterdarın parafı konulmuştur. Parafın hemen sağ tarafında kalın kalemle yazılan “Telhis” kelimesi de bu kayıttan sonra ne tür bir belgenin yazılması gerektiğini göstermektedir ki, bu da defterdar tarafından sadrazama yazılan 3 numaralı kaydımızdır. (1) Mahalli (2) Âdet-i (3) kadîme-i inʻâmât-ı hatîb-i Câmiʻ-i Ayasofya-i Kebîr berây-ı imâmet- (4) gerde-i salât-ı fecr-i îd-i adhâ der-zîr-i Kubbe-i Hümâyûn der-pîş-i (5) vüzerâ-yı izâm ve ulemâ-i kirâm, vâcib-i sene 1177 [1178] (6) Tezkire dâde. Fî 17 Z. (Zi’l-hicce) sene 1177 [1178] (7) Sağ / 3000 *** (8) Vech-i meşrûh üzere defter-i teşrîfâtda mestûr ve mukayyeddir. Fermân devletlü saʻâdetlü sultânım hazretlerinindir. (9) Fî 18 Z. (Zi’l-hicce) sene 1178(İmza) (10) Telhîs 3. VesikaDefterdar tarafından sadrazama sunulan telhis (Zilhicce 1178) 3 numaralı kayıt, Maliye’nin Mektubcu Kalemi’nde yazılan ve altında defterdarın imzasının yer aldığı bir telhistir. Malum olduğu üzere telhis, alt kademeden üst kademeye yazılan özet yazı demektir. Telhisler genelde sadrazamın padişaha yazdığı yazılar olarak anlaşılmaktadır. Ancak 18. yüzyılda devlet işlerinin tamamen sadrazama havale edilmesinden dolayı yazışmalarda da Paşakapısı denilen sadaret makamı muhatap alınmış, böylece telhisler sadrazama hitaben yazılmaya başlanmıştır. Belgemiz 1765 tarihli bir belge olarak sadrazama sunulmuştur. Bu belgelerde, kalemlerde muamele gören evrak sadrazama sunulmadan önce mutlaka mezkûr kalemin şefi tarafından telhis edilirdi. İncelediğimiz vesikada konu maliye ile alakalı olduğu için telhis defterdarlıktan yani maliyeden çıkmıştır. Telhiste, teşrifat defterindeki kayıt kontrol edilerek Ayasofya hatiplerine mezkûr hizmet için ihsan verilmesinin usule uygun olduğu zikredilmekte ve bununla ilgili tezkire yazılması talep edilmektedir. Telhisimiz usule uygun olarak “Arz-ı bendeleridir ki” formülüyle başlamakta, yine usule uygun “bâbında fermân devletlü inâyetlü sultânım hazretlerinindir.” şeklinde bitmektedir. İncelediğimiz telhis türlerinde imza yer almakta, ancak tarih bulunmamaktadır. (1) Arz-ı bendeleridir ki (2) Sarây-ı Cedîd-i Âmire’de beher sene îd-i adhâda vüzerâ-yı izâm ve ulemâ-yı kirâm hazarâtına (3) zîr-i Kubbe-i Hümâyûnda edâ-yı salât-ı fecr içün ber-vech-i muʻtâd imâmet iden Ayasofya-i (4) Kebîr hatîblerine üç bin sağ akçe inʻâm olunugeldiği mukayyed olmağla işbu sene-i (5) mübâreke îd-i adhâsı içün dahi iʻtâ olunmak ricasıyla arzuhâldir. Der-kenâr olunan (6) kaydı mûcebince meblağ-ı mezbûrun tezkiresi virilmek bâbında fermân devletlü inâyetlü sultânım hazretlerinindir. (7)Tezkire dâde(Defterdarın imzası) 4. Vesika Telhis üzerine sadrazamın buyuruldusu (24 Zilhicce 1178) 4 numaralı kaydımız ise, sadrazamın telhisin üzerine “Telhîsi mûcebince tezkiresi virilmek buyuruldu” şeklinde klasik kabul edilen bir cevabını yani buyuruldusunu içermektedir (14 Haziran 1765). Tarihin bir üst satırında yer alan buyuruldu kelimesi, buradaki şeklini zaman içerisinde kazanmıştır. Buyuruldunun doğruluğunu göstermek üzere bu kısma ayrıca sahh işareti ilave edilmiştir. Bu kayıt, yazışmanın son safhasını oluşturmaktadır. Ayasofya hatibinin dilekçe başvurusu kabul edilmiş, ilgili kalemdeki uygulama kaydı kontrol edildikten sonra defterdarın onayıyla sadrazama gönderilmiş, sadrazam da talebi onaylamıştır. Bundan sonra sadrazamın emri gereğince tezkire hazırlanacak ve hazineden ödeme yapılacaktır. Örneğimizde gördüğümüz üzere, buyuruldularda tarih kısmında yüzler ve binler haneleri yazılmayabilmektedir. Belgedeki tarihler bize muamelenin 7 günlük bir süreçte sonlandığını gösteriyor. Arzuhalin tarihini bilmediğimiz için, en fazla 2 haftalık bir zaman diliminde yazışmanın tamamlandığını tahmin edebiliriz. (1) Sahh (2) Telhîsi mûcebince tezkiresi virilmek (3) buyuruldu. (4) Sahh. 24 Zi’l-hicce sene [11]78 Kelimeler Âdet tezkiresi: Osmanlı Sarayı’nda verilmesi âdet hâline gelmiş kumaş, hil’at ve benzeri şeylerin verilmesi için Teşrifat Kalemi’nden yazılan tezkireAtiyye: HediyeBerây: İçin, dolayıBer-vech-i muʻtâd: Âdet olduğu üzereDâde: VerilmişDâʻî: Dilekçe sahibi, duacıDefter-i teşrîfât: Saraydaki merasim sırasını, kabul günü ve saatlerini gösteren defter, teşrifat defteriDer-kenâr: Resmî yazıda sayfa kenarına yazılarak verilen cevapGerde: İsimlerin sonuna eklenerek etmiş, yapmış anlamını veren kelimeHazarât: HazretlerÎdeyn-i şerîfeyn: Şerefli iki bayramÎd-i adhâ: Kurban Bayramıİnʻâmât: Devlet hazinesinden çeşitli kimselere hil’at, kılıç veya nakit olarak verilen hediyeler, nimetlerİʻtâ: VermekKadîm: Eski, uzun zamandan beri var olanKubbe-i Hümâyûn: Topkapı Sarayı’nda sadrazamın başkanlığında Divan-ı Hümayun üyelerinin toplanıp devlet işlerini görüştükleri yer,Kubbealtı, Divanhane.Mestûr: YazılıMezbûr: Adı geçenMûcebince: GereğinceMukayyed: KayıtlıPîş: ÖnSağ akçe: Ayarı tam olan akçeSalât-ı fecr: Sabah namazıSarây-ı Cedîd-i Âmire: Topkapı SarayıŞehriyârî: Padişaha aitTeşrîfât: Resmî kabul ve ziyaretlerdeki tören düzeni, protokolVâcib: Yerine getirilmesi lüzumlu olanVech-i meşrûh: Açıklandığı şekildeVüzerâ-yı izâm: Büyük vezirlerZîr-i Kubbe: Kubbealtı

فتحده  بر آق شيخ اصل آدي شمس الدّين محمّد ب. حمزه در. آنجق آق شمس الدين ويا قيصه جه  آق شيخ آديله  شهرت بولمشدر. ٧٩٢ ييلنده  شامده  طوغدي. عوارف المعارف صاحبي شيخ شهاب الدّين سهروردينڭ طورونلرندن شيخ حمزه نڭ اوغليدر. بابا طرفندن نسبي حضرت ابو بكره  قدر اوزانمقده در. يدي ياشلرنده  باباسيله  برلكده  آناطولي يه  كله رك او زمان آماسيه يه  باغلي اولان قواق ايلچه سنه  يرلشديلر (٧٩٩). قرآني ازبرله يوب قوتلي بر ديني تحصيل كوردكدن صوڭره  عثمانجق مدرسه سنه  مدرّس اولدي. يينه  بو آراده  ايي بر طب تحصيلي ياپديغي ده  آڭلاشيلمقده در. حياتي حقّنده  اڭ كنيش و طوغري بيلكيلرڭ ير آلديغي انيسينڭ مناقبنامه سنه  كوره  ”علم باطن لذتي دماغندن كيتمديگي ايچون“، تخمينًا يگرمي بش ياشلرنده  ايكن كنديسنه  بر مرشد آرامق أوزره  فارس و ماوراء النهره  طوغري يوله  چيقدي؛ آنجق آرزوسني كرچكلشديره مدن كري دوندي. بعض توصيه لر أوزرينه  حاجي بايرام ولي يه  انتساب ايتمه يي دوشونديسه  ده  واز كچدي و شهرتي آناطولي يه  قدر ياييلمش بولونان زين الدين الحافي يه  انتساب ايچون حلبه  كيتدي. فقط بر كيجه  رؤياسنده ، بويننه  طاقيلي بر زنجيرڭ حاجي بايرامڭ النده  اولديغني كورنجه  آنقره يه  دوندي. آق شمس الدين حقّنده  بوكونه  قدر اڭ كنيش آراشديرمه يي ياپمش بولونان آ. احسان يورد، آق شمس الدينڭ دفع مطاعن آدلي اثرنده  زين الدين الحافي يه  آچيقجه  تعريضده  بولونديغنه  دقّتي چكه رك تنقيد ايتديگي بر كيمسه يه  انتساب ايتمه يي دوشونمه سنڭ ممكن اولاماياجغني بليرتمكده  و اونڭ طوغريدن طوغري يه  حاجي بايرامه  باغلانديغني قيد ايتمكده در. انتساب تاريخي بللي اولمايان آق شمس الدين صيقي بر رياضت و مجاهده دن صوڭره  كنديسني تقدير ايدن شيخندن قيصه  زمانده  خلافت آلدي. آق شمس الدينڭ ايچنده  چله يه  كيرديگي حجره  بوكون ده  آنقره  حاجي بايرام جامعي بودرومنده  موجوددر و شيخڭ آديله  آڭيلمقده در. داها صوڭره  شيخنڭ يانندن آيريلارق بك بازارينه كيتدي، بوراده  بر مسجد و دگرمن انشا ايتديردي. فقط خلقڭ بيوك رغبت كوستروب اطرافنه  طوپلانمسي أوزرينه  كونمزده  چورومه  باغلي اولان اسكليب قضاسنده  كوسه طا غي جوارنده كي اولك كوينه  چكيلدي. بر سوره  صوڭره  بورادن ده  آيريلارق كوينوكه  يرلشدي و اوراده  ده  يينه  بر مسجدله  دگرمن ياپديردي. بر ياندن چوجقلرينڭ، ديگر ياندن ده  درويشلرينڭ تعليم و تربيه لريله  مشغول اولدي؛ بو آراده  حجّه  كيتدي. شيخي حاجي بايرام ولينڭ وفاتندن صوڭره  اونڭ يرينه  ارشاد مقامنه  كچدي. *** آق شمس الدين، شيخي حاجي بايرامڭ ٢نجی مرادله  مناسبتلرنده  همن دائما ياننده  اولديغندن اوغلي ٢نجی محمد ايله  ده  طانيشمش و تخته  چيقدقدن صوڭره  ده  اونڭله  كوروشمه يه  دوام ايتمشدي. تاريخي كسين اولارق بيلينمه مكله  برابر استانبولڭ فتحندن أوڭجه  ايكي دفعه  فاتحڭ ياننه  ادرنه يه  كيدن آق شمس الدين، ايلكينده  ٢نجی مرادڭ قاضيعسكري چاندارلو اوغلي سليمان چلبي يي، أوبور دفعه سنده  ده  فاتحڭ قيزلرندن برينى تداوي ايدرك اييلشديرمش، فاتحڭ قيزي ده  كنديسنه  بك بازارينده كي پرنج مزرعه لريني ويرمشدي. *** فاتح ١٤٥٣ ييلي بهارنده  استانبولي محاصره  ايتمك أوزره  اوردوسيله  ادرنه دن يوله  چيقنجه آق شمس الدين، آق بييق سلطان و دورڭ ديگر طانينمش شيخلري ده  يوزلرجه  مريدلريله  اوڭا قاتيلديلر. آق شمس الدين قوشاتمه نڭ اڭ صيقينتيلي آنلرنده  كرك پادشاهڭ كركسه  اوردونڭ معنوي كوجنڭ يوكسلتيلمه سنه  يارديمجي اولدي. آراشديرمه جيلر، آق شمس الدينڭ بو صيقينتيلي آنلرده  ظفرڭ ياقين اولديغي مژده سني ويره رك صبر ايدوب غيرت كوسترمسي كركديگنه  دائر فاتحه  يازديغي مكتوبلرڭ فتحڭ قيصه  زمانده  كرچكلشمه سنده  بيوك بر تأثيري اولديغني بليرتمكده درلر. فتحدن صوڭره  آياصوفيه ده  قيلينان ايلك جمعه  نمازنده  خطبه يي آق شمس الدين اوقوديغي كبي، اسلام اوردولرينڭ داها أوڭجه كي قوشاتمه لرندن برنده  شهيد دوشمش اولان صحابه دن ابو ايّوب الانصارينڭ قبرينى ده  فاتحڭ ايستگي أوزرينه  يينه  او كشف ايتدي. فاتح طرفندن كليسادن چوريلدكدن صوڭره  فاتح مدرسه لري ياپيلنجه يه  قدر أوڭجه  مدرسه  اولارق قوللانيلان زيرك جامعنڭ كونَي احاطه  ديوارنده  پنجره  أوستنده كي بر كتابه دن، آق شمس الدينڭ استانبولده  بولونديغي ييللرده  بوراده  اوتورديغي و درس ويرديگي آڭلاشيلمقده در. *** فتحدن صوڭره  پادشاهڭ تاج و تختنى ترك ايدوب بوتونيله  شيخه  باغلانمق و اوندن طريقت احكامنى أوگرنمك ايسته مسي أوزرينه  آق شمس الدين بيوك بر درايت كوستره رك فاتحڭ بو آرزوسنه  انگل اولمه يه  چاليشدي. بوني باشاراماياجغني آڭلاينجه  كليبولي أوزرندن آناطولي ياقه سنه  كچه رك كوينوكه  دوندي. سلطانڭ، كوڭلني آلمق أوزره  آرقه سندن كوندرديگي هديه لري كري چويرديگي كبي كوينوكده  ياپديرمق ايسته ديگي جامع و تكيه يي ده  قبول ايتمه يه رك ساده جه  بر چشمه  ياپيلمه سنه  راضي اولدي. حياتنڭ صوڭ ييللريني كوينوكده  كچيرديگي تخمين ايديلن آق شمس الدين، مناقبنامه يه  كوره  ٨٦٣ ربيع الآخرينڭ صوڭنده  بوراده  وفات ايتدي. *** قايناقلرده  عين زمانده  ”طبيب ابدان“ اولديغي، دورينڭ ايي بر حكيمي صفتيله  ده  شهرت قازانديغي و طبّه  دائر اثرلري بولونديغي بليرتيلن آق شمس الدينڭ، طب تاريخنده  ايلك دفعه  ميقروب مسئله سني اورته يه  آتمق و خسته لقلرڭ بو يول ايله  بولاشديغي فكرينى أوڭه  سورمكله ، بو آلانده  كسين بيلگيلر ويرن فراكسچیر آدلي ايتاليان حكيمدن ان آز ١٠٠ ييل أوڭجه  بو قونويه  ايلك تماس ايدن طبيب اولديغي قبول ايديلمكده در. Asıl adı Şemseddin Muhammed b. Hamza’dır. Ancak Akşemseddin veya kısaca Akşeyh adıyla şöhret bulmuştur. 792 yılında Şam’da doğdu. Avârifü’l-maârif sahibi Şeyh Şehâbeddin Sühreverdî’nin torunlarından Şeyh Hamza’nın oğludur. Baba tarafından nesebi Hz. Ebû Bekir’e kadar uzanmaktadır. Yedi yaşlarında babasıyla birlikte Anadolu’ya gelerek o zaman Amasya’ya bağlı olan Kavak ilçesine yerleştiler (799). Kur’an’ı ezberleyip kuvvetli bir dinî tahsil gördükten sonra Osmancık Medresesi’ne müderris oldu. Yine bu arada iyi bir tıp tahsili yaptığı da anlaşılmaktadır. Hayatı hakkında en geniş ve doğru bilgilerin yer aldığı Enîsî’nin Menâkıbnâme’sine göre “ilm-i bâtın lezzeti dimağından gitmediği için”, tahminen yirmi beş yaşlarında iken kendisine bir mürşid aramak üzere Fars ve Mâverâünnehir’e doğru yola çıktı; ancak arzusunu gerçekleştiremeden geri döndü. Bazı tavsiyeler üzerine Hacı Bayrâm-ı Velî’ye intisap etmeyi düşündüyse de vazgeçti ve şöhreti Anadolu’ya kadar yayılmış bulunan Zeynüddin el-Hâfî’ye intisap için Halep’e gitti. Fakat bir gece rüyasında, boynuna takılı bir zincirin Hacı Bayram’ın elinde olduğunu görünce Ankara’ya döndü. Akşemseddin hakkında bugüne kadar en geniş araştırmayı yapmış bulunan A. İhsan Yurd, Akşemseddin’in Defʿu meṭâʿin adlı eserinde Zeynüddin el-Hâfî’ye açıkça târizde bulunduğuna dikkati çekerek tenkit ettiği bir kimseye intisap etmeyi düşünmesinin mümkün olamayacağını belirtmekte ve onun doğrudan doğruya Hacı Bayram’a bağlandığını kaydetmektedir. İntisap tarihi belli olmayan Akşemseddin sıkı bir riyâzet ve mücahededen sonra kendisini takdir eden şeyhinden kısa zamanda hilâfet aldı. Akşemseddin’in içinde çileye girdiği hücre bugün de Ankara Hacıbayram Camii bodrumunda mevcuttur ve şeyhin adıyla anılmaktadır. Daha sonra şeyhinin yanından ayrılarak Beypazarı’na gitti, burada bir mescid ve değirmen inşa ettirdi. Fakat halkın büyük rağbet gösterip etrafına toplanması üzerine günümüzde Çorum’a bağlı olan İskilip kazasında Kösedağı civarındaki Evlek köyüne çekildi. Bir süre sonra buradan da ayrılarak Göynük’e yerleşti ve orada da yine bir mescidle değirmen yaptırdı. Bir yandan çocuklarının, diğer yandan da dervişlerinin tâlim ve terbiyeleriyle meşgul oldu; bu arada hacca gitti. Şeyhi Hacı Bayrâm-ı Velî’nin vefatından sonra onun yerine irşad makamına geçti. *** Akşemseddin, şeyhi Hacı Bayram’ın 2. Murad’la münasebetlerinde hemen daima yanında olduğundan oğlu 2. Mehmed ile de tanışmış ve tahta çıktıktan sonra da onunla görüşmeye devam etmişti. Tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber İstanbul’un fethinden önce iki defa Fâtih’in yanına Edirne’ye giden Akşemseddin, ilkinde 2. Murad’ın kazaskeri Çandarlıoğlu Süleyman Çelebi’yi, öbür defasında da Fatih’in kızlarından birini tedavi ederek iyileştirmiş, Fatih’in kızı da kendisine Beypazarı’ndaki pirinç mezraalarını vermişti. *** Fâtih 1453 yılı baharında İstanbul’u muhasara etmek üzere ordusuyla Edirne’den yola çıkınca Akşemseddin, Akbıyık Sultan ve devrin diğer tanınmış şeyhleri de yüzlerce müridleriyle ona katıldılar. Akşemseddin kuşatmanın en sıkıntılı anlarında gerek padişahın gerekse ordunun manevi gücünün yükseltilmesine yardımcı oldu. Araştırmacılar, Akşemseddin’in bu sıkıntılı anlarda zaferin yakın olduğu müjdesini vererek sabredip gayret göstermesi gerektiğine dair Fatih’e yazdığı mektupların fethin kısa zamanda gerçekleşmesinde büyük bir tesiri olduğunu belirtmektedirler. Fetihten sonra Ayasofya’da kılınan ilk cuma namazında hutbeyi Akşemseddin okuduğu gibi, İslâm ordularının daha önceki kuşatmalarından birinde şehid düşmüş olan sahabeden Ebû Eyyûb el Ensari’nin kabrini de Fatih’in isteği üzerine yine o keşfetti. Fâtih tarafından kiliseden çevrildikten sonra Fâtih medreseleri yapılıncaya kadar önce medrese olarak kullanılan Zeyrek Camii’nin güney ihata duvarında pencere üstündeki bir kitabeden, Akşemseddin’in İstanbul’da bulunduğu yıllarda burada oturduğu ve ders verdiği anlaşılmaktadır. *** Fetihten sonra padişahın taç ve tahtını terk edip bütünüyle şeyhe bağlanmak ve ondan tarikat ahkâmını öğrenmek istemesi üzerine Akşemseddin büyük bir dirayet göstererek Fatih’in bu arzusuna engel olmaya çalıştı. Bunu başaramayacağını anlayınca Gelibolu üzerinden Anadolu yakasına geçerek Göynük’e döndü. Sultanın, gönlünü almak üzere arkasından gönderdiği hediyeleri geri çevirdiği gibi Göynük’te yaptırmak istediği cami ve tekkeyi de kabul etmeyerek sadece bir çeşme yapılmasına razı oldu. Hayatının son yıllarını Göynük’te geçirdiği tahmin edilen Akşemseddin, Menâkıbnâme’ye göre 863 Rebîülâhirinin sonunda burada vefat etti. *** Kaynaklarda aynı zamanda “tabîb-i ebdân” olduğu, devrinin iyi bir hekimi sıfatıyla da şöhret kazandığı ve tıbba dair eserleri bulunduğu belirtilen Akşemseddin’in, tıp tarihinde ilk defa mikrop meselesini ortaya atmak ve hastalıkların bu yolla bulaştığı fikrini öne sürmekle, bu alanda kesin bilgiler veren Fracastor adlı İtalyan hekimden en az 100 yıl önce bu konuya ilk temas eden tabip olduğu kabul edilmektedir.

Sevgili Osmanlıca dostları, bahar ayları geldi ve gidiyor. Nisan ayını da uğurladık. Mayıs ayına ise “Hoş geldin!” diyoruz. Mayıs ayı ki, rahmet dolu bereketli nimetleriyle bizlere inşallah bolluklar, feyizler, güzellikler getirir. Ve bu sene Mayıs ayında Ramazan-ı Şerif’in nurlu iklimini yaşayacağız inşallah. Mayıs ayı hem maddi yönden rahmetin hem de manevi yönden rahmet ve bereketin müjdecisi olarak Rabbimiz tarafından gönderiliyor. Bu güzel ayda kökenine yolculuk yapacağımız ilk kelimemiz “Çay” سوكيلي عثمانليجه  دوستلري، بهار آيلري كلدي و كيدييور. نيسان آيني ده  اوغورلادق. مايس آينه  ايسه  ”خوش كلدڭ!“ دييورز. مايس آيي كه ، رحمت طولی بركتلي نعمتلريله  بزلره  ان شاء اللّٰه بوللقلر، فيضلر، كوزللكلر كتيرير. و بو سنه  مايس آينده  رمضان شريفڭ نورلي اقليمنى ياشاياجغز ان شاء اللّٰه. مايس آيي هم مادي يوڭدن رحمتڭ هم ده  معنوي يوڭدن رحمت و بركتڭ مژده جيسي اولارق ربّمز طرفندن كوندريلييور. بو كوزل آيده  كوكننه  يولجيلق ياپاجغمز ايلك كلمه مز ”چاي“ ÇAY: Bu kelime dünya dillerinde çok kullanılan bir kelimedir. Çayın ana vatanı olan Çin’de doğmuştur. Aslı “Ça-ye” veya “şay”dir. Çaygillerden, kokulu, beyaz ve sarımsı çiçekler açan, sert, dişli ve kısa saplı yaprakları olan küçük bir ağaççıktır. “Rize” şehrimizin en önemli sembolü olan bu güzel bitki dilimizde de bir içeceğin adı olarak kullanılır. “Çay” kelimesi bu bitkinin siyahımsı, küçük ve kıvrık kurutulmuş yaprağı hakkında kullanılır ve bu yaprakların haşlanmasıyla harika bir nimet olan güzel kokulu bir içecek elde edilir. Bu kelime “Çay Bahçesi”, “Çay kaşığı”, “Çay molası”, “Çay parası”, “Çay vermek”, “Çay toplantısı”, “İkindi çayı” gibi pek çok şekilde dilimizde kullanılmaktadır. RAMAZAN: Bu kelime Arapça bir kelimedir. “Ramazan”; “yanmak” demektir. “Ramaz” kelimesi güneşin sıcaklığının şiddetinden gayet kızmasıdır ki böyle pek kızgın yere “ramda” denir. “Ramazan” “ramda” fiil kökünden “yanmak” manasına gelir. Yani kızgın yerde yalın ayak yürümekle yanmak demektir. Bu aya “Ramazan” denmesinin diğer bir sebebi ise bu ayın günahları yaktığı içindir.  Bu ayda açlık ve susuzluk hararetinden ıstırap çekilir. Veyahut oruç hararetinden günahlar yakılır. BAKLAVA: Baklava, çok ince yufkadan yapılmış, içine ceviz, bâdem, fıstık veya kaymak gibi şeyler konan, kültürümüzde önemli bir yeri olan meşhur bir hamur tatlısıdır. Eski Türkçede “baklagu” şeklinde söylenen bu kelime, dilimizden Arapçaya ve Balkan lisanlarına da geçmiştir. Zamanla baklava kelimesi kültürümüzde bayramı, özel günleri, neşeyi, dostluğu, bilhassa lezzeti ifade eden tatlı mı tatlı bir kelime olarak geleneğimizdeki yerini almıştır. ERGUVAN: Bu kelime Farisi kökenlidir. Aslı “Ergavân” olan kelime, eflâtun ile kırmızı arası morumsu pembe renkteki çok güzel bir çiçeğin adıdır. Bu çiçek, bahçelerimizi şenlendiren güzel kokusuyla baharın güzelliğini tescilleyen bir süs ağacının çiçeğidir. Ayrıca “erguvanî” diye bir renk ile de dört mevsim hayatımızda olan bir çiçektir. TARÇIN: Defnegillerden, ana yurdu Güney ve Güneydoğu Asya olan, bilhassa Seylan ve Çin’de yetişen kokulu bir ağaç olan tarçın birleşik bir kelimedir. Farsçadan Türkçeye geçmiştir.  Aslı “dareçini” olan kelime “çinde yetişen ağaç” anlamındadır. “dar” ve “çini” kelimelerinin bir araya gelmesi ile meydana çıkmıştır. ORUÇ: Farsça kökenli bir kelimedir. Arapçası “savm”dır. Farsça “rūze” kelimesinin önce  “urūze” daha sonra “uruç” nihayetinde de “oruç”  şeklinde değişimiyle günümüze gelmiştir. İslâm dininin beş şartından biri olan, imsaktan güneş batıncaya kadar yeme, içme ve cinsel ilişkiden uzak durma şeklindeki ibadettir. İslam büyükleri  üç çeşit oruçtan bahsetmişlerdir. Ruhun orucu ihtiraslı olmamaktır (kanaat gibi). Aklın orucu heva ve hevese aykırı hareket etmektir. Nefsin orucu yeme, içme, harama karşı perhizkâr olmaktır.  SAHUR: Bu kelime Arapça kökenli bir kelimemizdir. Bildiğimiz “seher” kelimesinden türemiştir. Tan yerinin ağarmasından biraz önceki zaman veya şafağın sökmek üzere olduğu vakti ifade eder. Kelime önce “sehur” zamanla “sahur” şeklinde söylenmiştir. İlerleyen süreçte Ramazan ayında geceleyin oruca başlama zamânı olan tan yerinin ağarmasından önce yenen yemeğe isim olmuştur. Ayrıca bu kelimeden türetilen “Sahura kalkmak”, “sahurluk” ifadeleri dilimizde önemli bir yere sahiptir.

Hayme Ana, Süleyman Şah’ın eşi, Ertuğrul Gazinin annesi ve Osmanlı Devletinin kurucusu Osman Gazinin büyükannesidir. Bu özellikleri sebebiyledir ki, Devlet Ana unvanı ile meşhur olmuştur. Süleyman Şah’ın şehadetinin ardından, oğlu Ertuğrul Gazi ile birlikte Kayı Boyunun başına geçmiştir. Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat, Türkistan’dan gelen Kayı Boyuna Ankara’nın Karacadağ (Haymana) bölgesini yerleşim için tahsis etmiştir. Daha sonraları ise Söğüt ve Domaniç, yaylak ve kışlak olarak Kayı Boyuna verilmiştir. Hayme Ana vefat edince, Ertuğrul Gazi onu her yıl çadır kurduğu bir tepe üzerine defnettirdi. Hayme Ana’nın kabri, Sultan II. Abdülhamid zamanında tesbit edilmiş ve 1891 senesinde üzerine bir türbe inşa edilmiştir. Hayme Ana’nın türbesi, Kütahya’nın Domaniç İlçesine bağlı Çarşamba Köyündedir. Masrafı Hazine-i Hâssa’dan karşılanacak olan türbenin inşaatının, mevsimin kış olması hasebiyle 1891 senesinin bahar aylarında başlayacağını, 12 Ocak 1891 tarihli vesikadan (DAB, Y.MTV, 47/92) anlayabiliyoruz. İnşaatın kısa sürede tamamlanmasının ardından türbe, 18 Ocak 1892 tarihinde Kur’ân tilâveti ve Peygamber Efendimizin (asm) menkıbelerinin okunması ile açılmıştır. Açılışa katılanlara yemek ve şerbet ikram edilmiştir. خيمه  آنا، سليمان شاهڭ اشي، ارطغرل غازينڭ آننه سي و عثمانلي دولتنڭ قوروجيسي عثمان غازينڭ بيوك آننه سيدر. بو أوزللكلري سببيله دركه ، دولت آنا عنواني ايله  مشهور اولمشدر. سليمان شاهڭ شهادتنڭ آردندن، اوغلي ارطغرل غازي ايله  برلكده  قايي بوينڭ باشنه  كچمشدر. سلچوقلي سلطاني علاء الدين كيقباد ، تركستاندن كلن قايي بوينه  آنقره نڭ قره جه طاغ (حايمانه ) بولكه سني يرلشيم ايچون تخصيص ايتمشدر. داها صوڭره لري ايسه  سوگوت و دومانیج، يايلاق و قيشلاق اولارق قايي بوينه  ويريلمشدر. خيمه  آنا وفات ایدنجه ، ارطغرل غازي اوني هر ييل چادير قورديغي بر تپه  أوزرينه  دفن ايتديردي. خيمه  آنانڭ قبري، سلطان ٢نجی عبدالحميد زماننده  تثبيت ايديلمش و ١٨٩١ سنه سنده  أوزرينه  بر تربه  انشا ايديلمشدر. خيمه  آنانڭ تربه سي، كوتاهيه نڭ دومانيج ايلچه سنه  باغلي چهارشنبه  كوينده در. مصرفي خزينۀ خاصّه دن قارشيلاناجق اولان تربه نڭ انشاآتنڭ، موسمڭ قيش اولمسي حسبيله  ١٨٩١ سنه سنڭ بهار آيلرنده  باشلاياجغني، ١٢ اوجاق ١٨٩١ تاريخلي وثيقه دن آڭلايابيلييورز. انشاآتڭ قيصه  سوره ده  تماملانمه سنڭ آردندن تربه ، ١٨ اوجاق ١٨٩٢ تاريخنده  قرآن تلاوتي و پيغمبر افنديمزڭ (ع ص م) منقبه لرينڭ اوقونمسي ايله  آچيلمشدر. آچيليشه  قاتيلانلره  ييمك و شربت اكرام ايديلمشدر.   Belge no: Devlet Arşivleri Başkanlığı, Y.MTV, 47/92 Tarih: 1 Cemâziyelâhir 1308 (12 Ocak 1891) Pazartesi (1) Hû (2) Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne (3) Aded (4) 612 (5) Firdevs-i âşiyân Ertuğrul Gazi Hazretlerinin vâlide-i muhteremesi olup Hüdâvendigâr Vilâyetinde kâin İnegöl Kazâsına tâbi’ Domaniç (6) Nahiyesi merbûtâtından Çarşamba Karyesinde medfûn Hayme Ana Hazretlerinin kabri üzerine inşâsı bâ-irâde-i seniyye-i mülûkâne 24 Rebîulâhir sene 1308 (7) tarihli tezkire-i husûsiyye-i dâverâneleriyle teblîğ buyurulan türbenin inşâsına henüz mübâşeret olunmamış ise serîan îcâbının icrâsıyla (8) atebe-i ulyâ-yı şâhâneye arz-ı keyfiyet edilmesi muktezâ-yı emr u fermân-ı hümâyûn-ı hazret-i Pâdişâhîden olduğu 19 Kânunuevvel sene 1306 tarihiyle (9) müverrahan hâme pîrâ-yı ta’zîm olan tezkire-i aliyye-i kitâbetpenâhîlerinde teblîğ ve izbâr buyurulmuş olup türbe-i şerîfe-i mezkûrenin masârıf-ı (10) keşfiyesi mûcibince inşâsı hakkında mukaddemâ şeref-sâdır olup sâlifü’l-arz 24 Rebîulâhir Sene: 1308 tarihinde izbâr buyurulan irâde-i  (11) seniyye-i hazret-i Hilâfetpenâhî üzerine vilâyet-i müşârun-ileyhâ ile mevkian karîb olan İnegöl Emlâk-i Hümâyûn idâresine 5 Kânunuevvel sene 1306 (12) tarihinde bâ-muharrerât-ı âcizî iş’âr-ı keyfiyet edilmiş idi bu kere idâre-i mezkûreden vârid olan 22 Kânunuevvel sene 1306 tarihli (13) tahrîrâtda oraları şimdi kar ile mestûr ve yollar dahî mesdûd bulunduğu cihetle gelecek rûz-i Hızırdan evvel ameliyyâta bed’en ve mübâşeret (14) olunmak mümkün olamayacağından mevsim-i inşaât hulûlünü müteâkib icrâ-yı îcâbâtına mübâderet olunacağı gösterilmiş olmasına binâen (15) her hâlde te’hîr olunmayarak havaların müsâid olduğunu müteâkib îfâ-yı mukteziyyâtına mübâşeret olunması bu kere dahî ekîden (16) idâre-i mezkûreye bildirilmiş olduğu ma’rûzdur ol-bâbda emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir (17) Fî Selh-i Cemâziyelevvel sene 1308 ve fî 31 Kânunuevvel sene 1306 (18) Nâzır-ı Hazîne-i Hâssa (19) Bende (20) Agob

Harf ve kelime çalışmalarına devam ediyoruz. Silik harflerin üzerinden geçerken dikkatle yazmaya ve acele etmemeye çalışalım. Elinizin alışması ve yazınızın güzelleşmesi için bu dikkat ve sabır önemli olacaktır.

SEVGİSİ İÇİMDE Fatih Mehmet Sultan temeli kurduOndan sonra oldu Türklerin yurduEdirne'den gelen o büyük orduAyyıldız bayraktır nurun İstanbul Edipler şairler yetişmiş sendeEhli aşklar yanmış tutuşmuş sendeBir aciz kimseyim Veysel’im ben deSeversen olayım yârin İstanbul. Âşık Veysel              Ç Ö Z Ü M        سوكيسي ايچمده  فاتح محمد سلطان تملي قوردياوندن صوڭره  اولدي تركلرڭ يورديادرنه دن كلن او بيوك اوردوآي ييلديز بايراقدر نورڭ استانبول ادیبلر شاعرلر يتيشمش سنده اهل عشقلر يانمش طوتوشمش سنده بر عاجز كيمسه يم ويسلم بن ده سورسه ڭ اولايم يارڭ استانبول.  

  Vitiligo, Alaca Hastalığı Metnin Transkripsiyonu Bunlar dahi bir kaç dürlüdür. Karası olur. Beyazı olur. Baras ile behak’ın farkı budur ki, behak’ın maddesi deride ve zâhir bedende olur. Amma baras’ın maddesi içeri ette olur. El-ilâc; Evvelen ahlâtı bişürücü şerbetlerle ahlâtını bişüreler ve mizacını itidâle getüreler. Ve mi‘desüne ve ciğerüne kuvvet vireler. Amma beyaz barasta ve beyaz behakta kan almayalar ve müshil virelee. Mecukan ve türbit ve garikûn ve hanzal gibi şeylerle ba’dehu zâhir bedende kan çekici edviyeler tılâ eyleyeler. Ferfiyun gibi ve karga dügeleği kökü ve acıbadem ve akırkarhâ ve kibrît ve natrûn, bunlardan her kangısı bulunursa sirkeyle ya lavanta suyuyla ya limon suyuyla karışdurub tılâ eyleyeler. Barasa bir mücerreb devâ vardır ki nazîri yoktur. Bir dirhem ıtrilâl, buçuk dirhem ûdu’l kahr ile döğüp bal ile karışdırub yidüreler. Ba‘dehû ol baras olan yerlerini açub güneşe karşı otura iki saat kadar, tâ ki terleye. Ol baras yerleri fiska fiska kabarub ak ve saru sular akub ol maraz def‘ olur. Bazılarından bir iki kere yedürmekle gider. Bazısına çok zaman,  maddesine göre yedürmek ister. Lâkin bunu isti‘mâl gayet ıssi günlerde olmak gerektir ki yiyüb güneş ıssîsinde otura. Metnin Güncel Çevirisi Vitiligo ya da halk arasında alaca hastalığı diye isimlendirilen bu hastalık, deri üzerinde beyaz veya siyah lekeler şeklinde ortaya çıkar. Vücutta bulunan hıltların fazla olması gibi dâhili etkenler veya harici etkenler bu hastalığın oluşmasında önemli faktörlerdir. Vitiligo( abraş, alaca, baras) hastalığın tedavisine ilk olarak vücutta kan, safra, balgam veya sevda(siyah safra) maddelerinden hangisi fazla ise tesbit edilip mizacı düzeltici, mide ve ciğerlere kuvvet veren şerbetler içilerek başlanmalıdır. Bu hastalıkta hacamat fayda vermez. Hasta ishal edilerek boşaltılır. Eğer hastalık dış(harici) etkenlerden kaynaklanıyor ise, kan dolaşımını hızlandıran mecukan, türbit otu, ağaçlarda oluşan katranköpüğü(garikûn), ebu cehil karpuzu, sütleğen otu, acı hıyar kökü, acı badem, akırkarha otu, ya da doğal sodyum karbonattan herhangi birisiyle lavanta suyu, sirke veya limon suyundan biri karıştırılır ve vücudun hastalıklı bölgesine uygulanır. Dâhili sebeplerden oluşan vitiligo(baras)  hastalığı için tecrübe edilmiş emsalsiz bir terkip olarak şu uygulama yapılır; udu’l karh (3 gr) ile ıtrilal (1,5 gr) toz haline getirilip bal ile macun yapılır ve hastaya yedirilir. Daha sonra hasta, alaca yerleri açık bir şekilde en az iki saat güneşte bekletilir. Vücut ısındıkça alaca bölgeler küçük sivilceler şeklinde kabarır ve içinden beyaz veya sarı renkte sıvı toksin maddeler gelmeye başlar. Bu uygulamaya hastalığın şekline göre gerekirse birkaç gün devam edilmelidir. Ayrıca hazırlanan macuna ve bu tedaviye bir müddet devam edilecekse, sıcak ve güneşli günlerde oturarak, uygulamanın aynı şekilde yapılmasına dikkat etmek gerektir. Kelimeler: Baras: İç etkenlere bağlı olarak oluşan derinin üstünde beyaz lekeler meydana getiren hastalık, abraş, vitiligoBehak: Dış etkenlere bağlı olarak oluşan derinin üstünde beyaz lekeler meydana getiren hastalıkFerfiyün: Sütleğen otuAhlât: Hıltlar; Kan, safra, balgam ve sevda maddesiTürbüt: Türbit otuGarikûn: Katranköpüğü şeklinde ağaçta oluşan maddeMücerreb: Tecrübe edilmişFiska: KabarcıkHanzal: Ebu cehil karpuzuNatrûn: Doğal sodyum karbonat  *(Kaynak: Gâyetü’l beyân fî Tedbirü’l İnsan, Fazıl Ahmed Paşa Kütüphanesi, nr. 975, vr. 287b-288a.

Yer: Ebulvefâ Camii Haziresi, Fatih, İstanbulKimlik: el-Hâcc Ali el-FâtihaMerhûm ve mağfûr el-HâccAli rûhiçünSene 1159 الفاتحه مرحوم و مغفور الحاجعلي روحيچونسنه  ١١٥٩ Yer: Ebulvefâ Camii Haziresi, Fatih, İstanbulKimlik: Fazlullah Efendi Hüve'l-Hayyu'l-BâkîKüllü nefsin zâikatü’l-mevtMerhûm ve mağfûr el-muhtâcilâ rahmeti Rabbihi’l-Gafûr bâ-mûsıla-iSüleymaniye Hazret-i Ebî Eyyûb Ensârîmüderrisi ve Şeyh Vefâ mütevellîsiiken vedâʻ-ı âlem-i fâni idenMahmud Çavuşzâde el-Hâcc FazlullahEfendi rûhiçün el-Fâtiha Fî 15 C (Cemâziyelâhir) sene 1181   هو الحيّ الباقيكل نفس ذائقة الموتمرحوم و مغفور المحتاجالا رحمت ربّه الغفور با موصلۀسليمانيه  حضرت ابي ايّوب انصاريمدرّسي و شيخ وفا متولّيسيايكن وداع عالم فاني ايدنمحمود چاوش زاده  الحاج فضل اللّٰهافندي روحيچون الفاتحه  في ١٥ ج (جمادي لآخر) سنه ١١٨١ Kelimeler Küllü nefsin zâikatü’l-mevt: “Her nefis ölümü tadacaktır.” (Âl-i İmrân Suresi, 185)Mağfûr: BağışlanmışEl-muhtâc ilâ rahmeti Rabbihi’l-Gafûr: Bağışlayıcı olan Allah’ın rahmetine muhtaç olanMûsıla: Müderrislikte ikinci yüksek rütbeBâ: İle, birlikte (ön ek)Mütevellî: Bir vakfın idarecisine verilen isimVedâʻ-ı âlem-i fâni: Geçici dünyaya veda

İrmik Çorbası Sâlifü’l-arz çorbalar gibi suyu kaynattıktan sonra irmik atmalı, biraz kaynadıktan sonra bayat etmeği ufak doğrayıp diğer bir kapta yağla kavurduktan sonra çorbanın içine atıp indirmeli. Zeytinyağlı Yalancı Yaprak Dolması Soğanı ince çintip zeytinyağı ile ezmeli. Badehu biraz tuz biber domata karıştırıp çevirmeli. Ve eğer dereotu var ise bir miktar koymalı. Badehu aşağı alıp biberini katmalı. Ve haşlanmış yaprağı sıkıp doldurmalı. Ve az az su vererek pişirmeli. Ve pişeceğine yakın biraz zeytinyağı daha verip limon sıkmalı. Patates Güveci Yumurta kadar parçalara taksim eylemiş yağlı eti bol rendelenmiş soğan ile bir kepçe yağda kızarttıktan sonra ceviz iriliğinde ayıklanmış patatesleri içine karıştırıp biraz daha çevirmeli. İçine beş altı tane doğranmış domates, tuz, biber, bir kepçe su koyup toprak güvece doldurmalı. Ağzını kağıtla bağladıktan sonra ıslatıp fırında veya ateşte pişirmeli. Meyveli Yassı Kadayıf Yumurtaya bulamak ve kızartmak hususatı aynıyla balada beyan olunduğu vecihledir. Ancak sade şeker şurubu içine atılacağı yerde arzu olunan bir meyve şurubuna, mesela vişne, çilek, kayısı tatlısına atılıp oradan tabaklara nakl olunur. Kelimeler: Sâlifü’l-arz: Daha önce arz edilenEtmek: EkmekBadehu: Daha sonraDomat: DomatesBalada: YukarıdaBeyan olunduğu vecihledir: Açıklandığı şekildedirNakl olunur: Aktarılır

Merhaba Arkadaşlar!İstanbul ve Fetih ile ilgili aşağıdaki kelimelerin Osmanlıca yazılışları harf tablosunda sağdan sola, yukarıdan aşağı ve çapraz olarak yerleştirilmiştir. Yuvarlak içine alınan harfleri aşağıdaki ilgili yere rakam sırasına göre yerleştiriniz. Buradan oluşan cümleyi günümüz Türkçesi ile yazarak [email protected] adresine gönderebilirsiniz. Bulmacanın son gönderme tarihi 25 Nisan’dır. Doğru cevapları gönderenlerin arasından 5 kişiye “Kelimelerin Kökenlerine Yolculuk” kitabı hediye edilecektir.                 Ç Ö Z Ü M       

بو قباغڭ ده  بر صاحبي وار وقتيله  بر درويش بربره  كيدوب: ”اور اوستره يي بربر افندي “دير. بربر درويشڭ صاچلريني قازيمه يه  باشلار. تام بر طرفي بيتيروب اوستره يي ديگر يانه  اوراجقكن، محله نڭ قباداييسي ايچري كيرر. طوغريجه  درويشڭ ياننه  كيدر، باشنڭ قازينمش طرفنه  سرت بر توقات آتارق: ”قالق باقالم قباق، قالق ده  تراشمزي اولالم“ دييه  باغيرير. ’دوگنه  السز، سوگنه  ديلسز‘ اولان، خلقدن كلن هر شيئڭ حقدن كلديگنه  اينانان درويش، صبر ايدر. فقط قبادايينڭ تراش اثناسنده  ده  ديلي طورماز، سوركلي آلاي ايدر درويشله. قباق آشاغي، قباق يوقاري! نهايت تراش بيتر، قبادايي دكّاندن چيقار. هنوز بر قاچ متره  كيتمشدركه ، قونترولدن چيقان بر آت آرابه سي يوقوشدن آشاغي خيزله  كله رك قبادايي يي آلتنه  آلوب سوروكلر. قبادايي، باشي طاشلره  اوره  اوره  جان ويرر. بربر، درويشه  باقار، صورار: ”بو جزا براز آغير اولمديمي درويش افندي؟“ درويش دوشونجه لي بر شكلده  جواب ويرر: ”واللّٰه كوجنمدم اوڭا. حقّمي ده  حلال ايتمشدم. كل كوركه ، بو قباغڭ ده  بر صاحبي وار. اگر او كوجنديسه ، بيله مم.“ Bu Kabağın Da Bir Sahibi Var Vaktiyle bir derviş berbere gidip: “Vur usturayı berber efendi” der. Berber dervişin saçlarını kazımaya başlar. Tam bir tarafı bitirip usturayı diğer yana vuracakken, mahallenin kabadayısı içeri girer. Doğruca dervişin yanına gider, başının kazınmış tarafına sert bir tokat atarak: “Kalk bakalım kabak, kalk da tıraşımızı olalım” diye bağırır. 'Dövene elsiz, sövene dilsiz' olan, halktan gelen her şeyin Hak'tan geldiğine inanan derviş, sabreder. Fakat kabadayının tıraş esnasında da dili durmaz, sürekli alay eder dervişle. Kabak aşağı, kabak yukarı! Nihayet tıraş biter, kabadayı dükkândan çıkar. Henüz bir kaç metre gitmiştir ki, kontrolden çıkan bir at arabası yokuştan aşağı hızla gelerek kabadayıyı altına alıp sürükler. Kabadayı, başı taşlara vura vura can verir. Berber dervişe bakar, sorar: “Bu ceza biraz ağır olmadı mı derviş efendi?” Derviş düşünceli bir şekilde cevap verir: “Vallahi gücenmedim ona. Hakkımı da helal etmiştim. Gel gör ki, bu kabağın da bir sahibi var. Eğer o gücendiyse, bilemem.” تاريخ، وار اولمقدر تركلر ئولمه يي بيلييورلر، هم ده  ايي بيلييورلر. بن ده  ئولمه يي بيلن بر ملّتڭ يڭيلمه يه جگني بيله جك قدر تجربه لي يم. بوراده  هيچ يوقدن اوردولر قورمق و بو اوردولري ئولومه  سوروكله مك ممكن. بو امكانلردن بول بول فایده لانييورم. فقط ميدانه  كتيرديگم اوردولري سنده لتن بر انگل وار: تركلرڭ ياشايان خاطره لري! أوچ- درت يوز ييل أوڭجه  هر قدرتي و هر ملّتي يڭن تركلر، شيمدي ده  سيلينمز خاطره لريله  هر تشبّثي سنده لتييورلر. همن هر يوركده  بو قورقويي سزييورم. ديمككه  يالڭز تركلري دگل، اونلرڭ تاريخنى ده  يڭمك لازم. بو طورومده  بن، تركلرڭ دوزينه لرله  ملّتي اداره  ايتمه لرنده كي سرّي ده  آڭلايورم. اونلر ملّتلري بر كره  يڭييور فقط قازاندقلري ظفرلري روحلره  و نسللره  نقش ايده بيلييورلر. Tarih Var Olmaktır Türkler ölmeyi biliyorlar, hem de iyi biliyorlar. Ben de ölmeyi bilen bir milletin yenilmeyeceğini bilecek kadar tecrübeliyim. Burada hiç yoktan ordular kurmak ve bu orduları ölüme sürüklemek mümkün. Bu imkânlardan bol bol faydalanıyorum. Fakat meydana getirdiğim orduları sendeleten bir engel var: Türklerin yaşayan hatıraları! Üç-dört yüzyıl önce her kudreti ve her milleti yenen Türkler, şimdi de silinmez hatıralarıyla her teşebbüsü sendeletiyorlar. Hemen her yürekte bu korkuyu seziyorum. Demek ki yalnız Türkleri değil, onların tarihini de yenmek lazım. Bu durumda ben, Türklerin düzinelerle milleti idare etmelerindeki sırrı da anlıyorum. Onlar milletleri bir kere yeniyor fakat kazandıkları zaferleri ruhlara ve nesillere nakşedebiliyorlar. M. Montecuccoli (Avusturyalı Komutan) درويشه  دگل، سلطانه  احتياجي وار كونلر كچر، فاتح، آق شمس الدين حضرتلرينه  صيقجه  كلوب كيتمه يه  باشلار. أويله كه  دولت ايشلري اويونجاق كلير كوزينه. سرايي، اوتاغي بيراقوب دوشگي تكيه يه  سرمه يه  نيتلنير. نته كيم بر كون ’نه  اولور‘ دير، ’بني ده  درويشلريڭز آراسنه  آلڭ. ‘ آق شمس الدين، هاني فاتحه  بابا معامله سي ياپان او گل يوزلي معلّم بردن جدّيلشير، جلاللي بر ادايله  ’ خير!‘ دير، ’عثمان اوغوللرينڭ درويشه  دگل، سلطانه  احتياجي وار!‘ اما سلطان محمدي ايي طانير. يينه  كله جك، هم بو كز اصرار ايده جكدر. بوڭا فرصت ويرمز. پيليسني پيرتيسني طوپلامدن اوزاقلاشير استانبولدن. او ييللرده  قوش اوچماز، كروان كچمز بر قويتو اولان طراقلي يه  چكيلير، صوڭره  كوينوك جوارلرينه  يرلشير، كندي حالنده  طلبه  يتيشديرير. اما دعالري فاتحله  برلكده در. Dervişe Değil, Sultana İhtiyacı Var Günler geçer, Fatih, Akşemseddin Hazretleri’ne sıkça gelip gitmeye başlar. Öyle ki devlet işleri oyuncak gelir gözüne. Sarayı, otağı bırakıp döşeği tekkeye sermeye niyetlenir. Nitekim bir gün ’Ne olur’ der, ’Beni de dervişleriniz arasına alın’. Akşemseddin, hani Fatih’e baba muamelesi yapan o gül yüzlü muallim birden ciddileşir, celalli bir edayla ’Hayır!’ der, ’Osmanoğulları’nın dervişe değil, sultana ihtiyacı var!’ Ama Sultan Mehmed’i iyi tanır. Yine gelecek, hem bu kez ısrar edecektir. Buna fırsat vermez. Pılısını pırtısını toplamadan uzaklaşır İstanbul’dan. O yıllarda kuş uçmaz, kervan geçmez bir kuytu olan Taraklı’ya çekilir, sonra Göynük civarlarına yerleşir, kendi halinde talebe yetiştirir. Ama duaları Fatih’le birliktedir. ني، نه يدن كلير؟ روايت ايديليركه  پيغمبر افنديمز (ص ع و)، اللّٰهڭ كنديسنه  احسان ايتديگي اسرار و حكمت دڭزندن بر طاملاسني، علمڭ قاپيسي حضرت علي يه ده  امانت ايدر و ”بو سرلري صاقين افشا ايتمه !“ دييه  صيقي صيقي تنبيهلر. حضرت علي، كنديسنه  توديع ايديلن بو امانته  تحمّل ايده مز، آلتنده  ايكي بوكلوم اولور. صحرالره  دوشر. ايچنده  صاقلاديغي سري بر كور قويويه  دوكر. زمان كلير قويو صويله  طولوب طاشار. قويودن طاشان بو صولرڭ، چوره سي زمانله  بر سازلق حالنه  چوريلیر و بوراده  قاميشلر بيتر. بو سازلغڭ روزگارده  خوش نغمه لر چيقارديغني فرق ايدن بر چوبان، بونلردن بر دانه سني كسر و اوندن ”ني“ياپار. فقط نيدن چيقان بو سس، او قدر ايچلي و يانيقدركه ، هركس بو سسڭ درين، دويغولي و ياقيجي نغمه لرينه  طوتقون اولور. اونڭله  آغلار، اونڭله  كولمه يه  باشلار. چوبانڭ أوڭي قيصه  زمانده  ياييلير و عرب قبيله لري بو چوباني ديڭله مك ايچون اطرافنده  طوپلانمه يه  باشلارلر. Ney Ney’den Gelir? Rivayet edilir ki Peygamber Efendimiz (sav), Allah’ın kendisine ihsan ettiği esrar ve hikmet denizinden bir damlasını, ilmin kapısı Hazret-i Ali’ye de emanet eder ve “Bu sırları sakın ifşa etme!” diye sıkı sıkı tembihler. Hazret-i Ali, kendisine tevdi edilen bu emanete tahammül edemez, altında iki büklüm olur. Sahralara düşer. İçinde sakladığı sırrı bir kör kuyuya döker. Zaman gelir kuyu suyla dolup taşar. Kuyudan taşan bu suların, çevresi zamanla bir sazlık hâline çevrilir ve burada kamışlar biter. Bu sazlığın rüzgârda hoş nağmeler çıkardığını fark eden bir çoban, bunlardan bir tanesini keser ve ondan “ney” yapar. Fakat ney’den çıkan bu ses, o kadar içli ve yanıktır ki, herkes bu sesin derin, duygulu ve yakıcı nağmelerine tutkun olur. Onunla ağlar, onunla gülmeye başlar. Çobanın ünü kısa zamanda yayılır ve Arap kabileleri bu çobanı dinlemek için etrafında toplanmaya başlarlar. (Ahmed Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri, II, 440)