بر سنەنڭ آردندن... بو ییل بوینجه عثمانلی توركجەسی اگیتیمی و سورديرولەبيليرلگي نقطەسنده سزلرله اوموز اوموزه، عین هيجانڭ ایچنده یول یورودك. بعضًا بر بلكەنڭ كنارندەكی اینجه بر اشارتدن یوله چیقارق بر دورڭ قاپوسنی آرالادق، بعضًا بر كتابەدەكي برقاچ كلمەدن بتون بر تاریخی یڭیدن اوقومغه نیت ایتدك. كونجل مسئلەلري تاریخڭ ایز دوشومنده یاقالامەیه چالیشدق؛ كچمشله بوكونی بولوشديران او اینجه كوپرويي برلكده قوردق. یوز ییللر أوڭجه یازیلمش متنلري كندی دنیامزه ترجمه ایتدك؛ او یازیلرله اوقویوب یازمەنڭ، آڭلامەنڭ و آڭلاملانديرمەنڭ لذتنی پايلاشدق. سنه بوینجه اونلرجه بلكه و كتابه أوزرنده چالیشارق كولتورل، تاریخی، أدبی و دینی آڭلامده بربریمزه قاتقی صوندق. هر درس، هر اوقومه، هم بیلكی آقتاريمي هم ده حافظەنڭ دیریلیشی اولدی. بر آرایه كلدیگمز هر آن، عثمانلی توركجەسنڭ یالڭزجه بر دیل دگل، بر كولتور و مدنیت طاشييجيسي اولدیغنی بر كز داها خاطرلاتدی. و بوكون بر سنەنڭ داها صوڭنه كلدك. بو ویریملی، بركتلی، قلبه طوقونان چاليشمەلرڭ آردندن صوڭ صاييمزي حاضرلايوب سزلره اولاشديرمەنڭ حضور و سوينجنى ياشييورز. غیرتڭز، ايلكيڭز، دوامليلغڭز و قاتقيلريڭز بو يولجيلغڭ اڭ كوچلی طرفيدي. ديلگمز، تمنّيمز و دعامز اودركه: أوڭمزدەكي ییل ده عین هیجانله، آرتارق، كليشەرك یولمزه دوام ايدەبيلەلم. بو سنه بزلره ویردیگڭز دستگڭ، ايلكينڭ و محبتڭ كلەجك ییل ده سورمەسني كوڭلدن آرزو ایدییور؛ هر بریڭزه صاغلق، عافیت و بركت دیلەیورز. ارتباطده قالمق، برابر أورتمك، برابر اوقومق و برابر استفاده ایتمك امیدیله...Bu yıl boyunca Osmanlı Türkçesi eğitimi ve sürdürülebilirliği noktasında sizlerle omuz omuza, aynı heyecanın içinde yol yürüdük. Bazen bir belgenin kenarındaki ince bir işaretten yola çıkarak bir devrin kapısını araladık, bazen bir kitabedeki birkaç kelimeden bütün bir tarihi yeniden okumaya niyet ettik. Güncel meseleleri tarihin iz düşümünde yakalamaya çalıştık; geçmişle bugünü buluşturan o ince köprüyü birlikte kurduk. Yüz yıllar önce yazılmış metinleri kendi dünyamıza tercüme ettik; o yazılarla okuyup yazmanın, anlamanın ve anlamlandırmanın lezzetini paylaştık.Sene boyunca onlarca belge ve kitabe üzerinde çalışarak kültürel, tarihî, edebî ve dinî anlamda birbirimize katkı sunduk. Her ders, her okuma, hem bilgi aktarımı hem de hafızanın dirilişi oldu. Bir araya geldiğimiz her an, Osmanlı Türkçesi’nin yalnızca bir dil değil, bir kültür ve medeniyet taşıyıcısı olduğunu bir kez daha hatırlattı.Ve bugün bir senenin daha sonuna geldik. Bu verimli, bereketli, kalbe dokunan çalışmaların ardından son sayımızı hazırlayıp sizlere ulaştırmanın huzur ve sevincini yaşıyoruz. Gayretiniz, ilginiz, devamlılığınız ve katkılarınız bu yolculuğun en güçlü tarafıydı.Dileğimiz, temennimiz ve duamız odur ki: Önümüzdeki yıl da aynı heyecanla, artarak, gelişerek yolumuza devam edebilelim. Bu sene bizlere verdiğiniz desteğin, ilginin ve muhabbetin gelecek yıl da sürmesini gönülden arzu ediyor; her birinize sağlık, afiyet ve bereket diliyoruz.İrtibatta kalmak, beraber üretmek, beraber okumak ve beraber istifade etmek ümidiyle…

نیل نهري، آفریقه نڭ قلبندن طوغوب قوزَيه طوغری ایلرله ین، قطعه نڭ طمارلرنده آقان بر حیات قايناغيدر. یاقلاشیق ٦٦٥٠ كيلومتره لك اوزونلغیله دنیانڭ اڭ اوزون نهري اولان نیل، آفریقه طوپراقلرینه هم بركت هم ده مدنیت طاشیمشدر. سودان، اتییوپیه، اوغانده و مصر كبی أولكه لرڭ قدري، بویوك ئولچوده بو نهرڭ آقيشنه باغلیدر.آفریقه نڭ كنیش بر بولومي قوراق و یاغیشسز اقلیم قوشاغنده یر آلیر. بو شرطلر آلتنده نیل، بر نهردن چوق داها فضله سيدر؛ عادتا كورونمه ین بر رحمت اليدر. بدیع الزمان سعید نورسينڭ افاده سیله، “مصرڭ قومستاننی بر جنته چویرن نیل مبارك، جبل قمر طاغندن توكنمدن آقییور.” حالبوكه او طاغدن آیریلان قایناق، بویله سی بر نهري بسله یه جك قدر بویوك دگلدر. او منطقه ده یاغمور آزدر؛ طوپراغڭ صوسزلغی أویله سنه فضله دركه، دوشن یاغمور طامله سی داها طوپراغه دگمدن غائب اولور. بو شرطلر آلتنده نيلڭ هیچ توكنمدن آقمه سی، صیره دن بر طبیعت دنكه سيله آچيقلاناماز. ایشته بو یوزدن، “نیل عادتا یر یوزی قانونلرینڭ أوته سنده، غیبی بر جنتدن طوغار” دینیلمشدركه، بو سوز یالڭزجه بر روایت دگل، درین بر حقیقتی دیله كتیریر: نیل، الٰهی بر حكمتڭ و رحمتڭ یر یوزنده كی تجلّيسيدر.سودان و بولكه ایچون نیل، هم كچیم هم ده حیات دیمكدر. أولكه نڭ بویوك قسمی چول اقليمنده در؛ طاریم، ایچمه صویی و انرژی تمامًا بو نهره باغلیدر. بیاض نیل ایله ماوی نيلڭ خرطومده برلشديگي یر، سودانڭ قلبیدر. بو برلشمدن طوغان بركت، طوپراقلری يشرتير؛ مصر، بوغدای، پاموق كبی أورونلر نيلڭ صولریله حیات بولور. سودان كویلری و شهرلری، يوز ييللردر نيلڭ طاشقین دونكوسنه كوره یاشار؛ خلقڭ كچيمي، دیلی، كولتوری و عبادتلری بو نهرڭ ريتمنه كوره شكللنمشدر.نیل عین زمانده آفریقه نڭ اقونومیك اومورغه سيدر. سوداندن مصره  اوزانان تجارت یوللری تاریخ بوینجه بو نهر أوزرنده قورولمشدر. بوكون ده نیل اوزرنده كی طاشیمه جیلق، باراژلر و هیدرو الكتریك سانتراللر آفریقه أولكه لري ایچون حياتي أونمه صاحبدر. اتييوپيه ده كي بویوك رونه سانس باراژي، سودانده كي مَرووه باراژي كبی پروژه لر، انرژی أورتيمنده و قالقينمه ده بليرله ييجي رول اوينامقده در.نيلڭ أوكمی، ساده جه اقتصادی دگل، روحيدر ده. اسكی مصر اويغارلغي، تقويمنى نيلڭ طاشقينلرينه كوره دوزنله مش، تاڭريلرينه صوندیغی شكرڭ مركزینه بو نهري قویمشدر. بوكون دخی آفریقه خلقلرينڭ دیلنده نیل، “اللّٰهڭ رحمتی” اولارق آڭیلیر. چونكه او، قوراق طوپراقلری يشرتن، قاووريجي صیجاغڭ اورته سنده دیریلیشی خاطرلاتان بر اشارتدر.جبل قمردن طوغوب آق دڭزه  قاووشان بو مبارك نهر، هم جغرافیه نڭ هم ده تاریخڭ شاهدیدر. اونڭ صولری آقدقجه آفریقه یاشار؛ آفریقه ياشادقجه نیل، اللّٰهڭ یر یوزنده كی رحمتنی خاطرلاتمه يه دوام ایدر.Nil Nehri, Afrika’nın kalbinden doğup kuzeye doğru ilerleyen, kıtanın damarlarında akan bir hayat kaynağıdır. Yaklaşık 6.650 kilometrelik uzunluğuyla dünyanın en uzun nehri olan Nil, Afrika topraklarına hem bereket hem de medeniyet taşımıştır. Sudan, Etiyopya, Uganda ve Mısır gibi ülkelerin kaderi, büyük ölçüde bu nehrin akışına bağlıdır.Afrika’nın geniş bir bölümü kurak ve yağışsız iklim kuşağında yer alır. Bu şartlar altında Nil, bir nehirden çok daha fazlasıdır; adeta görünmeyen bir rahmet elidir. Bediüzzaman Said Nursî’nin ifadesiyle, “Mısır’ın kumistanını bir cennete çeviren Nîl-i Mübârek, Cebel-i Kamer dağından tükenmeden akıyor.” Halbuki o dağdan ayrılan kaynak, böylesi bir nehri besleyecek kadar büyük değildir. O mıntıkada yağmur azdır; toprağın susuzluğu öylesine fazladır ki, düşen yağmur damlası daha toprağa değmeden kaybolur. Bu şartlar altında Nil’in hiç tükenmeden akması, sıradan bir tabiat dengesiyle açıklanamaz. İşte bu yüzden, “Nil adeta yeryüzü kanunlarının ötesinde, gaybî bir cennetten doğar” denilmiştir ki, bu söz yalnızca bir rivayet değil, derin bir hakikati dile getirir: Nil, ilahi bir hikmetin ve rahmetin yeryüzündeki tecellisidir.Sudan ve bölge için Nil, hem geçim hem de hayat demektir. Ülkenin büyük kısmı çöl iklimindedir; tarım, içme suyu ve enerji tamamen bu nehre bağlıdır. Beyaz Nil ile Mavi Nil’in Hartum’da birleştiği yer, Sudan’ın kalbidir. Bu birleşmeden doğan bereket, toprakları yeşertir; mısır, buğday, pamuk gibi ürünler Nil’in sularıyla hayat bulur. Sudan köyleri ve şehirleri, yüzyıllardır Nil’in taşkın döngüsüne göre yaşar; halkın geçimi, dili, kültürü ve ibadetleri bu nehrin ritmine göre şekillenmiştir.Nil aynı zamanda Afrika’nın ekonomik omurgasıdır. Sudan’dan Mısır’a uzanan ticaret yolları tarih boyunca bu nehir üzerinde kurulmuştur. Bugün de Nil üzerindeki taşımacılık, barajlar ve hidroelektrik santraller Afrika ülkeleri için hayati öneme sahiptir. Etiyopya’daki Büyük Rönesans Barajı, Sudan’daki Merowe Barajı gibi projeler, enerji üretiminde ve kalkınmada belirleyici rol oynamaktadır.Nil’in önemi, sadece iktisadî değil, ruhîdir de. Eski Mısır uygarlığı, takvimini Nil’in taşkınlarına göre düzenlemiş, tanrılarına sunduğu şükrün merkezine bu nehri koymuştur. Bugün dahi Afrika halklarının dilinde Nil, “Allah’ın rahmeti” olarak anılır. Çünkü o, kurak toprakları yeşerten, kavurucu sıcağın ortasında dirilişi hatırlatan bir işarettir.Cebel-i Kamer’den doğup Akdeniz’e kavuşan bu mübarek nehir, hem coğrafyanın hem de tarihin şahididir. Onun suları aktıkça Afrika yaşar; Afrika yaşadıkça Nil, Allah’ın yeryüzündeki rahmetini hatırlatmaya devam eder.

سودانڭ بوكونني آڭلامق ایچون، یالڭزجه كونجل قريزلره دگل، ١٩ نجی یوز ییلده قورولان درین سیاست آغلرينه باقمق كركير. چونكه سودان، صیره دن بر آفریقه طوپراغی دگل؛ نيلي بسله ين حیات طمارلرندن بری اولارق مصرڭ قدرينى بليرله ين بر بولكه يدي. بو سببله سودان أوزرنده قورولاجق هر نفوذ، طوغریدن مصري و نیل حوضه سني قونترول ایتمك آڭلامنه كلییوردی. انكلتره نڭ يوز ييلي آشان سودان سیاستنڭ تملنده ده تام اولارق بو ستراتژیك كرچك ياتييوردي. بو كرچك، او دونمده آتیلان سوموركه جی آدیملرله یالڭزجه تاریخ صحيفه لرينه دگل، سودانڭ بوكونكی قیریلغان ياپيسنه ده یوڭ ویردی.قواله لي محمد علی پاشانڭ ١٨٢١‘ده سوداني مصر اداره سنه قاتمسيله بولكه قیصه سوره ایچنده اقونومیك و عسكری آچیدن كوچ أورتمه يه باشلادی. طاریم آلانلرينڭ كنيشله مسي، تجارت یوللرینڭ آچیلمه سی و قورولان یڭی اقونومیك دوزن مصرڭ زنكینلگنی آرتيردقجه انكلتره، بو يوكسليشي كندی چيقارلرينه تهدید اولارق كوردی. سودانده كي كوله تجارتنى اوڭه چیقارارق “انسان حقلری” سويله مي أوزرندن بر پروپاغانده باشلاتدي؛ فقط بو سويلمڭ آردنده، مصري ضعيفلاتمق و نیل حوضه سني قونترول ایتمك ایسته ین داها كنیش بر ستراتژی واردی.قواله لينڭ وفاتندن صوڭره تكللرڭ قالدیریلمه سی و نیل بوینجه تجارتڭ سربست بیراقیلمسی آوروپه لی تجّارلرڭ سودانه  يوغون شكلده كیرمه سنه یول آچدی. بو آقیش، اینكلتره نڭ بولكه يه داها طوغریدن نفوذ قورمه سني قولايلاشديردي. آوروپه لی تجّارلرڭ سودان ایچلرنده قوردیغی زريبه دینیلن تجارت ایستاسیونلری، یرل خلقڭ هم اقونومیك هم صوسیال دوزننى صارصدي. بوڭا رغمًا انكلیز باصيني، توم قصوری عثمانلی - مصر اداره سنه یوكله یه رك قامو اویی اولوشديردي. بو پروپاغانده، بولكه نڭ أونملی نقطه لرینه یبانجی اداره جيلرڭ آتانمه سنڭ اوڭنی آچدی و انكلتره، سودان يوڭتيمنه كندی اتكیسینی یرلشدیرمگه باشلادی.آوروپه لی اداره جيلرڭ بولكه يه كوندریلمه سی كورونوشده كوله لگي بیتیرمك ایچوندی؛ فقط سرت یوڭتیم طرزلری، یرل ياپي يي هیچه صایان اويغولامه لري و یبانجی اوتوريته نڭ كولكه سنی هر كچن كون داها بلیركین حاله كتیرملری، سودان طوپلومنده درین بر حضورسزلق اولوشديردي. خلق كندینی باصقی آلتنده و طيشلانمش حس ایدییور، أوزللكله اینكلتره نڭ “انسان حقلری” سويلميله سوسله دیگی مداخله لرڭ اصلنده بر تحكّم مقانيزمه سنه دونوشديگني كورویوردی. اقونومیك صیقینتیلر، كولتورل راحتسزلقلر و آرتان اجنبی نفوذي برلشه رك طوپلومسال مخالفتی بسله دي. ایشته بو آتموسفرده محمّد احمدڭ مهديلگني اعلان ایتمه سی، یبانجی اتكينڭ تحكمنه قارشی طوغال بر دیرنیش اوداغنه دونوشدی. مهدی حركتی یالڭزجه یرلی بر باش قالديري دگل؛ عین زمانده انكلتره نڭ سودان اوزرنده كی اوزون وعده لی پلانلرينه بكله ديگندن داها فضله آلان آچان بر كليشمه يدي. چونكه عصیانڭ یول آچدیغی قائوص، انكلتره نڭ ییللردر قورغولاديغي “سودانده استقرارسزلق وار، مداخله ايديلمليدر” سويله مني كوچلنديردي و بولكه يه داها طوغریدن نفوذ ایتمسنی مشروعلاشديردي. بویله جه سودان، هم یبانجی اداره یه دویولان أوفكه نڭ هم ده بویوك كوچلرڭ حسابلرينڭ كسيشديگي بر صحنه حالنه كلدی.بوكون سودانده یاشانان سیاسی قريزلر، ایچ صاواشلر، قبیله چاتيشمه لري و طیش مداخله یه آچیق قیریلغان یاپی؛ ١٩ نجی یوز ییلده قورولان بو مستملكه جی دنكلمڭ دوامی نيته لگنده در. انكلتره نڭ او دونمده آتدیغی آدیملر، یرل ياپي يي پارچه لامش، سودانڭ طوغال ليدرلك سورجنى سكته یه اوغراتمش و ایچ ياپيده أویله بر قیریلغانلق ميراثي بیراقمشدركه، اجنبی مداخله سی سودان خلقنڭ حافظه سنده قالیجی بر بولونمه و تدیركینلك سببنه دونوشمشدر. بوكون أولكه ده هر طیش اتكيله یڭیدن آلولنن سیاسی چوكوشلر، قبیله تمللی چاتيشمه لر و اوتوریته بوشلقلري بویوك ئولچوده بو تاریخی ميراثدن بسلنمكده در. نيلڭ ستراتژیك دگری آزالمامش، كره سل كوچلر سودان اوزرنده كی رقابتلريني فرقلی آراجلرله سورديرمشدر. طولاییسیله سودانڭ بوكونكی صانجيلري، كچمشده آتیلان امپريال آديملرڭ حالا یاشایان بر كولكه سی كبیدر؛ تاریخڭ بیراقدیغی بو ایزلر آڭلاشیلمدن سودانڭ كله جگنی آڭلامق ده ممكن دگلدر.Sudan’ın bugününü anlamak için, yalnızca güncel krizlere değil, 19. yüzyılda kurulan derin siyaset ağlarına bakmak gerekir. Çünkü Sudan, sıradan bir Afrika toprağı değil; Nil’i besleyen hayat damarlarından biri olarak Mısır’ın kaderini belirleyen bir bölgeydi. Bu sebeple Sudan üzerinde kurulacak her nüfuz, doğrudan Mısır’ı ve Nil havzasını kontrol etmek anlamına geliyordu. İngiltere’nin yüzyılı aşan Sudan siyasetinin temelinde de tam olarak bu stratejik gerçek yatıyordu. Bu gerçek, o dönemde atılan sömürgeci adımlarla yalnızca tarih sayfalarına değil, Sudan’ın bugünkü kırılgan yapısına da yön verdi.Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın 1821’de Sudan’ı Mısır idaresine katmasıyla bölge kısa süre içinde ekonomik ve askeri açıdan güç üretmeye başladı. Tarım alanlarının genişlemesi, ticaret yollarının açılması ve kurulan yeni ekonomik düzen Mısır’ın zenginliğini artırdıkça İngiltere, bu yükselişi kendi çıkarlarına tehdit olarak gördü. Sudan’daki köle ticaretini öne çıkararak “insan hakları” söylemi üzerinden bir propaganda başlattı; fakat bu söylemin ardında, Mısır’ı zayıflatmak ve Nil havzasını kontrol etmek isteyen daha geniş bir strateji vardı.Kavalalı’nın vefatından sonra tekellerin kaldırılması ve Nil boyunca ticaretin serbest bırakılması Avrupalı tüccarların Sudan’a yoğun şekilde girmesine yol açtı. Bu akış, İngiltere’nin bölgeye daha doğrudan nüfuz kurmasını kolaylaştırdı. Avrupalı tüccarların Sudan içlerinde kurduğu zariba denilen ticaret istasyonları, yerel halkın hem ekonomik hem sosyal düzenini sarstı. Buna rağmen İngiliz basını, tüm kusuru Osmanlı-Mısır idaresine yükleyerek kamuoyu oluşturdu. Bu propaganda, bölgenin önemli noktalarına yabancı idarecilerin atanmasının önünü açtı ve İngiltere, Sudan yönetimine kendi etkisini yerleştirmeye başladı.Avrupalı idarecilerin bölgeye gönderilmesi görünüşte köleliği bitirmek içindi; fakat sert yönetim tarzları, yerel yapıyı hiçe sayan uygulamaları ve yabancı otoritenin gölgesini her geçen gün daha belirgin hâle getirmeleri, Sudan toplumunda derin bir huzursuzluk oluşturdu. Halk kendini baskı altında ve dışlanmış hissediyor, özellikle İngiltere’nin “insan hakları” söylemiyle süslediği müdahalelerin aslında bir tahakküm mekanizmasına dönüştüğünü görüyordu. Ekonomik sıkıntılar, kültürel rahatsızlıklar ve artan ecnebi nüfuzu birleşerek toplumsal muhalefeti besledi. İşte bu atmosferde Muhammed Ahmed’in mehdiliğini ilan etmesi, yabancı etkinin tahakkümüne karşı doğal bir direniş odağına dönüştü. Mehdi hareketi yalnızca yerli bir başkaldırı değil; aynı zamanda İngiltere’nin Sudan üzerindeki uzun vadeli planlarına beklediğinden daha fazla alan açan bir gelişmeydi. Çünkü isyanın yol açtığı kaos, İngiltere’nin yıllardır kurguladığı “Sudan’da istikrarsızlık var, müdahale edilmelidir” söylemini güçlendirdi ve bölgeye daha doğrudan nüfuz etmesini meşrulaştırdı. Böylece Sudan, hem yabancı idareye duyulan öfkenin hem de büyük güçlerin hesaplarının kesiştiği bir sahne hâline geldi.Bugün Sudan’da yaşanan siyasi krizler, iç savaşlar, kabile çatışmaları ve dış müdahaleye açık kırılgan yapı; 19. yüzyılda kurulan bu müstemlekeci denklemin devamı niteliğindedir. İngiltere’nin o dönemde attığı adımlar, yerel yapıyı parçalamış, Sudan’ın doğal liderlik sürecini sekteye uğratmış ve iç yapıda öyle bir kırılganlık mirası bırakmıştır ki, ecnebi müdahalesi Sudan halkının hafızasında kalıcı bir bölünme ve tedirginlik sebebine dönüşmüştür. Bugün ülkede her dış etkiyle yeniden alevlenen siyasi çöküşler, kabile temelli çatışmalar ve otorite boşlukları büyük ölçüde bu tarihi mirastan beslenmektedir. Nil’in stratejik değeri azalmamış, küresel güçler Sudan üzerindeki rekabetlerini farklı araçlarla sürdürmüştür. Dolayısıyla Sudan’ın bugünkü sancıları, geçmişte atılan emperyal adımların hâlâ yaşayan bir gölgesi gibidir; tarihin bıraktığı bu izler anlaşılmadan Sudan’ın geleceğini anlamak da mümkün değildir.

سودان بوكون، یالڭزجه بر ایچ صاواشڭ دگل، كره سل حسابلاشمه نڭ صحنه سي حالنه كلمش طورومده. أولكه ده یاشانان وحشت و انسانلق طیشی صالدیریلر، يوزَيده “قبیله چاتيشمسي” اولارق كورولسه ده كرچكده چوق داها درین ژئوپولیتیك حسابلرڭ صوڭوجيدر. سودان، صاحب اولدیغی یر آلتی زنكينلكلري، ستراتژیك ليمانلري و آفریقه نڭ قلبنده یر آلان قونوميله، دنیا كوچلرینڭ سسسز صاواشنده هدف تخته سنه اوتورتولمشدر.سودانده كي صاواشڭ كورونن یوزی، اوردونڭ قونتروليله میلیس كوچلری آراسنده كی اقتدار مجادله سیدر. آنجق بو مجادله نڭ بسلندیگی طمار، اتنیك كيملكلر أوزرندن كوروكلنن تاریخی رقابتلردر. قبیله عائدیتی، زمانله دینی و ملّی عائديتڭ اوڭنه كچمش؛ اسكی آلیشقانلقلر، مودرن دولت ياپيسنڭ یرینی آلمشدر. بو صوسيولوژيق زمین، طیش كوچلرڭ مداخله سنه صوڭ درجه اویغون بر اورتام اولوشدیرمشدر.سودان، آفریقه نڭ اڭ بویوك آلتین رَزَرولرندن برینه صاحبدر. آیریجه طاریم آچيسندن صوڭ درجه ویریملی اراضيلره و أونملی معدن ياتاقلرينه أو صاحبلگی یاپار. طولاییسیله صاواشڭ آرقه سنده ساده جه ایده ئولوژیك ویا سیاسی رقابت دگل، عین زمانده اقونومیك بر سوموری ياريشي واردر. آلتین، پترول، طاریم اراضيلري و صو قایناقلری اوزرنده كی قونترول، اولوسلر آراسي آقتورلرڭ كیزلی هدفلری آراسنده یر آلمقده در.سودانڭ قيزيل دڭزه  اوزانان ٨٠٠ كيلومتره لك ساحل شریدی، بو أولكه یی ژئوپولیتیك آچیدن قریتیك بر نقطه یه طاشیمقده در. بو حتّي سكز أونملی لیمان بولونور و هر بری، آفریقه ایله آسیه آراسنده كی تجارتڭ كچیش قاپوسی قونومنده در. قيزيل دڭزده دڭز یوللرینڭ قونترولي، یالڭزجه اقونومیك أوستونلك دگل، عین زمانده عسكری و ستراتژیك حاكمیت آڭلامنه كلیر. بو سببله سودانڭ بولونمسی یا ده ضعيفلاتيلمه سي، بولكه ده كي نفوذ مجادله سنڭ بر پارچه سی اولارق يوروتولمكده در.سودانده كي قريزڭ آرقه سنده، محلی و عالم شمول آقتورلرڭ چیقار چاتيشمه سي آچیقجه كورولمكده در. بعض كورفز أولكه لري آراجيلغيله يوروتولن سلاح سوقياتلري، پاره لی عسكر آقیشی و مالی دستكلر، أولكه یی استقرارسزلغه سوروكله مكده در. بو سورچده برلشیك عرب اميرلكلري كبی أولكه لر آراجي رول اويناركن، اصل ستراتژیك هدفلرڭ اسرائیلڭ كوگنلگي و باتيلی چيقارلرله باغلانتیلی اولدیغی دقّت چكمكده در. قيزيل دڭزڭ كوگنلگنى صاغلامه بهانه سیله یاپیلان مداخله لر، اصلنده بولگه يي پارچه لامه یی آماچلايان پلانلرڭ پارچه سیدر.سودانده كي قتل عاملر قارشوسنده اولوسلر آراسي طوپلومڭ سسسزلگي، دنیا كنلي عدالت سيستمنڭ نه قدر چوروديگني بر كز داها اورته یه قویویور. برلشمش ملتلرڭ و اولوسلر آراسي قوروملرڭ حركته كچمكده كي ايستكسزلگي، “قورومه صورومليلغي” ایلكه سنڭ فعلاً آصقي يه آلیندیغنی كوسترییور. غزّه، بوسنه و روآنده ده یاشانان تراژه ديلرده اولدیغی كبی سودان ده بوكون عین عدالتسز دوزنڭ قربانی حالنه كلمشدر. كوچلینڭ حقلی صاییلدیغی، صوچلینڭ جزاسز قالدیغی بو سیستم، آرتیق انسانلغڭ وجداننی تمثیل ایتمییور.سودانڭ استقرارسزلغي ساده جه سودانڭ دگل، بتون آفریقه نڭ و حتّي توركيه نڭ ده كله جگنی اتكيله يه بيله جك بويوطده در. سودانڭ چوكمسي، قيزيل دڭز خطنده توركيه نڭ آفریقه آچيليمنڭ و دڭز ستراتژيسنڭ سكته یه اوغرامسی آڭلامنه كلیر. آیریجه سودان، فلسطین دعواسنه دستگيله بیلینن نادر اسلام أولكه لرندن بریدر. اونڭ ضعيفلاتيلمه سي، بو دستگڭ ده قیریلمه سنه یول آچاجقدر.Sudan bugün, yalnızca bir iç savaşın değil, küresel hesaplaşmanın sahnesi haline gelmiş durumda. Ülkede yaşanan vahşet ve insanlık dışı saldırılar, yüzeyde “kabile çatışması” olarak görülse de gerçekte çok daha derin jeopolitik hesapların sonucudur. Sudan, sahip olduğu yer altı zenginlikleri, stratejik limanları ve Afrika’nın kalbinde yer alan konumuyla, dünya güçlerinin sessiz savaşında hedef tahtasına oturtulmuştur.Sudan’daki savaşın görünen yüzü, ordunun kontrolüyle milis güçleri arasındaki iktidar mücadelesidir. Ancak bu mücadelenin beslendiği damar, etnik kimlikler üzerinden körüklenen tarihi rekabetlerdir. Kabile aidiyeti, zamanla dini ve milli aidiyetin önüne geçmiş; eski alışkanlıklar, modern devlet yapısının yerini almıştır. Bu sosyolojik zemin, dış güçlerin müdahalesine son derece uygun bir ortam oluşturmuştur.Sudan, Afrika’nın en büyük altın rezervlerinden birine sahiptir. Ayrıca tarım açısından son derece verimli arazilere ve önemli maden yataklarına ev sahipliği yapar. Dolayısıyla savaşın arkasında sadece ideolojik veya siyasi rekabet değil, aynı zamanda ekonomik bir sömürü yarışı vardır. Altın, petrol, tarım arazileri ve su kaynakları üzerindeki kontrol, uluslararası aktörlerin gizli hedefleri arasında yer almaktadır.Sudan’ın Kızıldeniz’e uzanan 800 kilometrelik sahil şeridi, bu ülkeyi jeopolitik açıdan kritik bir noktaya taşımaktadır. Bu hatta sekiz önemli liman bulunur ve her biri, Afrika ile Asya arasındaki ticaretin geçiş kapısı konumundadır. Kızıldeniz’de deniz yollarının kontrolü, yalnızca ekonomik üstünlük değil, aynı zamanda askeri ve stratejik hâkimiyet anlamına gelir. Bu sebeple Sudan’ın bölünmesi ya da zayıflatılması, bölgedeki nüfuz mücadelesinin bir parçası olarak yürütülmektedir.Sudan’daki krizin arkasında, mahalli ve alemşümul aktörlerin çıkar çatışması açıkça görülmektedir. Bazı Körfez ülkeleri aracılığıyla yürütülen silah sevkiyatları, paralı asker akışı ve mali destekler, ülkeyi istikrarsızlığa sürüklemektedir. Bu süreçte Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkeler aracı rol oynarken, asıl stratejik hedeflerin İsrail’in güvenliği ve Batılı çıkarlarla bağlantılı olduğu dikkat çekmektedir. Kızıldeniz’in güvenliğini sağlama bahanesiyle yapılan müdahaleler, aslında bölgeyi parçalamayı amaçlayan planların parçasıdır.Sudan’daki katliamlar karşısında uluslararası toplumun sessizliği, dünya geneli adalet sisteminin ne kadar çürüdüğünü bir kez daha ortaya koyuyor. Birleşmiş Milletlerin ve uluslararası kurumların harekete geçmekteki isteksizliği, “koruma sorumluluğu” ilkesinin fiilen askıya alındığını gösteriyor. Gazze, Bosna ve Ruanda’da yaşanan trajedilerde olduğu gibi Sudan da bugün aynı adaletsiz düzenin kurbanı haline gelmiştir. Güçlünün haklı sayıldığı, suçlunun cezasız kaldığı bu sistem, artık insanlığın vicdanını temsil etmiyor.Sudan’ın istikrarsızlığı sadece Sudan’ın değil, bütün Afrika’nın ve hatta Türkiye’nin de geleceğini etkileyebilecek boyuttadır. Sudan’ın çökmesi, Kızıldeniz hattında Türkiye’nin Afrika açılımının ve deniz stratejisinin sekteye uğraması anlamına gelir. Ayrıca Sudan, Filistin davasına desteğiyle bilinen nadir İslam ülkelerinden biridir. Onun zayıflatılması, bu desteğin de kırılmasına yol açacaktır.