آه استانبول... هر دركی صاییسی بر قاپو آرالر. بو صایی ده بزی طوغریدن مدنیتمزڭ قلبنه كوتورییور: استانبوله. استانبول یالڭزجه بر شهر دگل؛ بر حافظه، بر مدنیت آطلاسيدر. رومادن بيزانسه، عثمانليدن جمهوريتە قدر نیجه دولتڭ مركزنده طوران، هر دونمده انسانلغی كندینه حیران بیراقان اشسز بر شهردر. نديمڭ، یحیی كمالڭ، طاڭ پيڭارڭ مصراعلرنده، سیاحلرڭ سطرلرنده هپ عین حیرانلق دیله كلیر: ”استانبول باشقه.“ بزلر ده بو صاييمزده استانبولي هم كوزللگیله هم ده كولتور و اگیتیم دنيامزدەكي يريله اله آلییورز. چونكه عثمانلیجه أوگرنمك، اصلنده استانبولي يڭيدن اوقومقدر. بو شهرڭ طاشنه قازينمش كتابەلري، جامعلرنده صاقلی خط لوحەلرینی، كتبخانەلرندەكي یازمه أثرلری آڭلامق؛ بر باقیمه استانبولڭ حافظەسني ديريلتمكدر. حرفلری طانیمق، سادەجه دیل أوگرنمك دگل؛ بر مدنیتڭ آیینەسنه باقمقدر. بو صاييده اوقویاجغڭز یازیلر سزی استانبولڭ فرقلی يوزلريله بولوشديراجق: • فتح كونلرندن كونمزه طاشينان خاطرەلر، • آياصوفيەدن سليمانيەيه اوزانان علم و عرفانڭ نفسی، • كتابەلردن آرشیو بلكەلرينه اوزانان عثمانلیجه میراثمز... استانبول، بر شاعرڭ دیدیگی كبی، ” كوزلرڭ كوردیگندن فضلەسنی قلبڭ حس ايتدیگی“ بر شهردر. بز ده بو صاييمزده یالڭزجه طاشلرینی دگل، روحنی ده اوقومغه نیت ایتدك. عثمانلیجه ایله استانبولي يڭيدن كشف ايتمەنڭ هیجاننی سزلرله پایلاشمق ایستەیورز. قلبڭزي فتح ایدن، ذهنڭزی بسلەین بر صایی اولمسی ديلگيله... Her dergi sayısı bir kapı aralar. Bu sayı da bizi doğrudan medeniyetimizin kalbine götürüyor: İstanbul’a.İstanbul yalnızca bir şehir değil; bir hafıza, bir medeniyet atlasıdır. Roma’dan Bizans’a, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e kadar nice devletin merkezinde duran, her dönemde insanlığı kendine hayran bırakan eşsiz bir şehirdir. Nedim’in, Yahya Kemal’in, Tanpınar’ın mısralarında, seyyahların satırlarında hep aynı hayranlık dile gelir: “İstanbul başka.”Bizler de bu sayımızda İstanbul’u hem güzelliğiyle hem de kültür ve eğitim dünyamızdaki yeriyle ele alıyoruz. Çünkü Osmanlıca öğrenmek, aslında İstanbul’u yeniden okumaktır. Bu şehrin taşına kazınmış kitabeleri, camilerinde saklı hat levhalarını, kütüphanelerindeki yazma eserleri anlamak; bir bakıma İstanbul’un hafızasını diriltmektir. Harfleri tanımak, sadece dil öğrenmek değil; bir medeniyetin aynasına bakmaktır.Bu sayıda okuyacağınız yazılar sizi İstanbul’un farklı yüzleriyle buluşturacak:Fetih günlerinden günümüze taşınan hatıralar,Ayasofya’dan Süleymaniye’ye uzanan ilim ve irfanın nefesi,Kitabelerden arşiv belgelerine uzanan Osmanlıca mirasımız…İstanbul, bir şairin dediği gibi, “gözlerin gördüğünden fazlasını kalbin hissettiği” bir şehirdir. Biz de bu sayımızda yalnızca taşlarını değil, ruhunu da okumaya niyet ettik. Osmanlıca ile İstanbul’u yeniden keşfetmenin heyecanını sizlerle paylaşmak istiyoruz.Kalbinizi fetheden, zihninizi besleyen bir sayı olması dileğiyle…

استانبول... بڭا هپ بر یوزی خاطرلاتیر؛ كوزلری بوغاز قدر درین، چینار كولكه سی قدر یشیل بر یوزی. بر شهرسه اگر، كوزلرڭ قدر آڭلاملی اولان، بیلكه او شهر استانبولدر.فاتحڭ “یا بن استانبولي فتح ايدرم یا ده استانبول بنی...” سوزی حالا سورلرده يانقيلانير. چونكه بو شهر فتح ايديلمكدن چوق، انسانی فتح ایدن بر سره صاحبدر. لايدي طورينه ناودينڭ دیدیگی كبی، “داها محتشم بر منظره یر یوزنده یوقدر.” آنتون وون پوركشڭ حيرانلغنى دیله كتیردیگی كبی، “استانبول یر یوزینڭ اڭ كوزل شهريدر.”اما استانبول یالڭزجه كوزللكلرڭ شهری دگلدر. او عین زمانده مدنیتلرڭ قلبیدر. رومادن بيزانسه، عثمانليدن جمهوريته... ايمپاراطورلقلرڭ كوزببگی اولمش، أوچ قطعه يه حكم ایدن اوردولرڭ یورویوشنه شاهدلك ایتمشدر. هر طاشنده بر فتح يانقيسي، هر صوقاغنده تاریخڭ نفسی واردر. فاتح سلطان محمدڭ چاغ آچوب چاغ قپاتان حمله سيله باشلایان یڭی دونم، استانبولي يالڭز بر پای تخت دگل، بر مدنیت باش كنتي قیلمشدر.استانبول ساده جه بر شهر دگل؛ طوغويله باتي يي بربرینه مهرله ين مقدس بر خط، قوزيله كونيي برلشدیرن بوگولی بر كوپرودر. ماكس موللرڭ اشارت ایتدیگی كبی، انسانه اوزكورلگڭ هر رنكنی صونان، امثالی اولمایان بر مكان... دنیانڭ اڭ ممتاز یرینه قونمش اشسز بر جوهر.بو شهر، ساده جه ايمپاراطورلقلره دگل؛ علم و عرفان یولجیلرینه، صنعتجيلره، شاعرلره ده وطن اولمشدر. آیاصوفیه نڭ قبه سنده یانقیلانان دعالر، سليمانيه نڭ آولیسنده یوكسلن حكمت، غلطه دن خليجه  اوزانان كوپرولرده كي حیات... هپسی مدنیت رسمنڭ پارچه لریدر.پيئر لوتينڭ حيرانلغنى فيصيلدايان “آه استانبول!” سوزی، لامارتينڭ “دنیایه صوڭ كره باقاجقسڭ” دیسه لر چامليجه يي سچمسيله برلشیر. “دنیاده كی بتون شهرلر یوق اولابیلیر اما استانبول كوڭللرده یاشامه یه دوام ایدر.” چونكه بو شهر أولومسزدر؛ پتروس كيللوسڭ دیدیگی كبی، “دیگر بتون كنتلر أولومليدر، استانبول ایسه انسانلق وار اولدقجه ياشاياجقدر.”ایشته بو یوزدن، نديمڭ مصراعنده دیدیگی كبی، “بو شهر استانبولكه بي مثل و بهادر، بر طاشنه بتون عجم ملكی فدادر.”استانبول، یالڭز بر جغرافیه دگل، بر حافظه شهريدر. فتحلرڭ، كوچلرڭ، تجارتڭ، دعالرڭ، اذانلرڭ، چاڭلرڭ، شرقيلرڭ شهريدر. دنیانڭ بتون رنكلرینی كندنده طوپلامش، فرقلی اينانچلري، فرقلی دیللری، فرقلی كولتورلري عین سماده یاشاتمشدر. بعضًا آیاصوفیه ده اذان، سليمانيه ده قرآن، غلطه ده شرقی عین كون عین كوك یوزنده بولوشمشدر. ایشته بو یوزدن استانبول، یالڭزجه بر شهر دگل؛ انسانلغڭ اورتاق ميراثي، أورنسل بر سمبولدر.استانبول، آیریلقلرڭ و قاووشمه لرڭ شهری... قیز قله سيله غلطه كبی بربرینه حسرت ایكی ياقه در. آیری دوشولسه ده عین صولره باقان ایكی سوكیلیدر. نه شعرلر نه شرقيلر سنی تام آڭلاتابيلدي. چونكه استانبولده یاشامق بر شیدر؛ اما استانبولي ياشامق بام باشقه بر شی.بعضًا “ياشانماز بوراده” دیرسڭ، چكوب كیدرسڭ؛ اما أوچ كون كچمز، أوزلرسڭ. چونكه اذانیله اویانمش، روزكاریله سرخوش ایتمش، حزنیله یوغورمش، سوينجيله بويوتمشدر سنی.استانبول... بعضًا بر شاعرڭ قلمنده، بعضًا بر رسامڭ فيرچه سنده، بعضًا بر ازكينڭ نقراتنده چیقار قارشومزه. اما هانكی دلدن، هانكی كوڭلدن آڭيليرسه آڭیلسین، هر دفعه سنده بزی بويوله ين، قلبمزی فتح ایدن تك اسم اولور: استانبول.İstanbul… Bana hep bir yüzü hatırlatır; gözleri Boğaz kadar derin, çınar gölgesi kadar yeşil bir yüzü. Bir şehirse eğer, gözlerin kadar anlamlı olan, bil ki o şehir İstanbul’dur.Fatih’in “Ya ben İstanbul’u fethederim ya da İstanbul beni…” sözü hâlâ surlarda yankılanır. Çünkü bu şehir fethedilmekten çok, insanı fetheden bir sırra sahiptir. Lady Dorina Neave’in dediği gibi, “Daha muhteşem bir manzara yeryüzünde yoktur.” Anton von Prokesh’in hayranlığını dile getirdiği gibi, “İstanbul yeryüzünün en güzel şehridir.”Ama İstanbul yalnızca güzelliklerin şehri değildir. O aynı zamanda medeniyetlerin kalbidir. Roma’dan Bizans’a, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e… İmparatorlukların gözbebeği olmuş, üç kıtaya hükmeden orduların yürüyüşüne şahitlik etmiştir. Her taşında bir fetih yankısı, her sokağında tarihin nefesi vardır. Fatih Sultan Mehmet’in çağ açıp çağ kapatan hamlesiyle başlayan yeni dönem, İstanbul’u yalnız bir payitaht değil, bir medeniyet başkenti kılmıştır.İstanbul sadece bir şehir değil; doğuyla batıyı birbirine mühürleyen kutsal bir hat, kuzeyle güneyi birleştiren büyülü bir köprüdür. Max Müller’in işaret ettiği gibi, insana özgürlüğün her rengini sunan, emsali olmayan bir mekân… dünyanın en mümtaz yerine konmuş eşsiz bir cevher.Bu şehir, sadece imparatorluklara değil; ilim ve irfan yolcularına, sanatçılara, şairlere de yurt olmuştur. Ayasofya’nın kubbesinde yankılanan dualar, Süleymaniye’nin avlusunda yükselen hikmet, Galata’dan Haliç’e uzanan köprülerdeki hayat… Hepsi medeniyet resminin parçalarıdır.Pierre Loti’nin hayranlığını fısıldayan “Ah İstanbul!” sözü, Lamartine’in “Dünyaya son kere bakacaksın” deseler Çamlıca’yı seçmesiyle birleşir. “Dünyadaki bütün şehirler yok olabilir ama İstanbul gönüllerde yaşamaya devam eder.” Çünkü bu şehir ölümsüzdür; Petrus Gyllius’un dediği gibi, “Diğer bütün kentler ölümlüdür, İstanbul ise insanlık var oldukça yaşayacaktır.”İşte bu yüzden, Nedim’in mısrasında dediği gibi, “Bu şehr-i İstanbul ki bi-misl ü behadır, bir taşına bütün Acem mülkü fedadır.”İstanbul, yalnız bir coğrafya değil, bir hafıza şehridir. Fetihlerin, göçlerin, ticaretin, duaların, ezanların, çanların, şarkıların şehridir. Dünyanın bütün renklerini kendinde toplamış, farklı inançları, farklı dilleri, farklı kültürleri aynı semada yaşatmıştır. Bazen Ayasofya’da ezan, Süleymaniye’de Kur’an, Galata’da şarkı aynı gün aynı gökyüzünde buluşmuştur. İşte bu yüzden İstanbul, yalnızca bir şehir değil; insanlığın ortak mirası, evrensel bir semboldür.İstanbul, ayrılıkların ve kavuşmaların şehri… Kız Kulesi’yle Galata gibi birbirine hasret iki yakadır. Ayrı düşülse de aynı sulara bakan iki sevgilidir. Ne şiirler ne şarkılar seni tam anlatabildi. Çünkü İstanbul’da yaşamak bir şeydir; ama İstanbul’u yaşamak bambaşka bir şey.Bazen “Yaşanmaz burada” dersin, çekip gidersin; ama üç gün geçmez, özlersin. Çünkü ezanıyla uyanmış, rüzgârıyla sarhoş etmiş, hüznüyle yoğurmuş, sevinciyle büyütmüştür seni.İstanbul… Bazen bir şairin kaleminde, bazen bir ressamın fırçasında, bazen bir ezginin nakaratında çıkar karşımıza. Ama hangi dilden, hangi gönülden anılırsa anılsın, her defasında bizi büyüleyen, kalbimizi fetheden tek isim olur: İstanbul.

استانبول، باشلی باشنه بر شعردر. كیمی زمان بر غزلڭ آهنكيله آقوب كیدر، كیمی زمان مودرن شعرڭ قیریق مصراعلرنده كیزلنیر. مارتيلر اوموزلريمزه قونديغنده، كوزلرده استانبول يشرير؛ یاغمور ایپلك ایپلك شهره یاغاركن، هر طامله بر بیت اولور دوشر طاش صوقاقلره.نجیب فاضلڭ، “روحمی اریدوب ده قالبده طوڭديرمشلر؛ اونی استانبول دییه طوپراغه قونديرمشلر.” دیدیگی كبی، بو شهر، یالڭزجه طاش و طوپراقدن عبارت دگلدر؛ هواده، صوده، قبه لرده و مناره لرده یوغرولمش بر روحدر. سليمانيه نڭ كوگه اوزانان مناره سي بر شهادت پارماغی، قراجه  احمدڭ سسسزلگنده بر حزن الٰهيسي واردر.یحیی كمال، “سڭا دون بر تپه دن باقدم عزیز استانبول، كورمدم كزمديگم، سومدیگم هیچ بر یر...” ديزه لريله، استانبولڭ كوزللگنی یالڭز بر منظره يه دگل، بتون بر تاریخه یاصلار. چونكه بو شهر، یدی تپه نڭ أوستنده زمانڭ كركف كبی ایشله دیگی بر نقشدر.او شعرڭ دوامنده دینیلدیگی كبی، “بر زمانلر كچه رك بوغاز ايچندن كميلر، كیتدیلر طونانمه ایله یوز بیڭ عسكر...” بو مصراعلر بزه خاطرلاتيركه استانبول، یالڭزجه بر شهر دگل، فتحلرڭ، غزالرڭ و مدنیتلرڭ قلبیدر. هر طاشنده ظفر يانقيسي، هر سمتنده دعالرڭ نفسی واردر.و ندیم، “بو شهر استانبولكه بی مثل و بهادر؛ بر سنكنه یك پاره عجم ملكی فدادر” دییه رك اونڭ دگرينى دیله كتیرمشدر. كرچكدن ده استانبول، ایكی دڭزڭ آراسنده بر جوهردر؛ هم طوغونڭ هم باتينڭ قلبنه ایشله ین، دنیایه مهر وورمش بر شهردر.استانبول، عین زمانده آیریلقلرڭ و قاووشمه لرڭ شعريدر. قیز قله سی ایله غلطه بربرینه اوزاقدن باقان ایكی مصراع كبیدر؛ قاووشماز اما هپ عین صحیفه ده یاشار. بعضًا سوكيلي يه بڭزر بو شهر: “استانبول بڭا هپ سنی خاطرلاتییور؛ چونكه اونڭ كوزلری ده اڭ آز سنڭكی قدر یشیل.”اورخان ولی، “استانبولي ديڭلييورم كوزلرم قپالی” دیدیگنده اصلنده شهری كلمه لرڭ أوته سنده بر موسيقي كبی ایشیدییوردی. چونكه استانبول بعضًا قوقوسیله، بعضًا سسیله، بعضًا ده روزكاریله آڭلاتيلير. بر شعرڭ ایچنده یورور كبی یورور انسان بو شهرده.هر شاعرڭ قلمندن فرقلی بر استانبول چیقار. نجیب فاضلده متافیزیك بر سر، یحیی كمالده تاریخ و احتشام، اورخان وليده كونده لك حیاتڭ نعيفلگي، سزائی قره قوچده ديريليشڭ امیدی... اما هپسی عین حقيقتده برلشیر: استانبول بر شعردر.كیجه سی سنبل كبی قوقار، توركجه سی بلبل كبی أوتر. صباحنده اذانله مارتی سسی برلشیر، آقشامنده بوغازڭ صولرينه دوشن آی ایشیغی غزل اولور. بو یوزدن ادموندو ده آميچيسڭ دیدیگی كبی، بتون دنیا بو كنتڭ دنیانڭ اڭ كوزل یری اولدیغی دوشونجه سنده در.استانبول، شعرلرڭ باش كنتي؛ كچمشڭ، بوكونڭ و كله جگڭ اورتاق الهاميدر. و انسان بیلیركه، بو شهرده یاشامق یالڭزجه حیات سورمك دگل، بر شعری طويا طويا یاشامقدر.İstanbul, başlı başına bir şiirdir. Kimi zaman bir gazelin ahengiyle akıp gider, kimi zaman modern şiirin kırık mısralarında gizlenir. Martılar omuzlarımıza konduğunda, gözlerde İstanbul yeşerir; yağmur iplik iplik şehre yağarken, her damla bir beyit olur düşer taş sokaklara.Necip Fazıl’ın, “Ruhumu eritip de kalıpta dondurmuşlar; onu İstanbul diye toprağa kondurmuşlar.” dediği gibi, bu şehir, yalnızca taş ve topraktan ibaret değildir; havada, suda, kubbelerde ve minarelerde yoğrulmuş bir ruhtur. Süleymaniye’nin göğe uzanan minaresi bir şahadet parmağı, Karacaahmet’in sessizliğinde bir hüzün ilahisi vardır.Yahya Kemal, “Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul, Görmedim gezmediğim, sevmediğim hiçbir yer…” dizeleriyle, İstanbul’un güzelliğini yalnız bir manzaraya değil, bütün bir tarihe yaslar. Çünkü bu şehir, yedi tepenin üstünde zamanın gergef gibi işlediği bir nakıştır.O şiirin devamında denildiği gibi, “Bir zamanlar geçerek Boğaziçi’nden gemiler, Gittiler donanma ile yüz bin asker…” Bu mısralar bize hatırlatır ki İstanbul, yalnızca bir şehir değil, fetihlerin, gazaların ve medeniyetlerin kalbidir. Her taşında zafer yankısı, her semtinde duaların nefesi vardır.Ve Nedim, “Bu şehr-i İstanbul ki bî-misl ü behâdır; bir sengine yek-pâre Acem mülkü fedâdır” diyerek onun değerini dile getirmiştir. Gerçekten de İstanbul, iki denizin arasında bir cevherdir; hem doğunun hem batının kalbine işleyen, dünyaya mühür vurmuş bir şehirdir.İstanbul, aynı zamanda ayrılıkların ve kavuşmaların şiiridir. Kız Kulesi ile Galata birbirine uzaktan bakan iki mısra gibidir; kavuşmaz ama hep aynı sayfada yaşar. Bazen sevgiliye benzer bu şehir: “İstanbul bana hep seni hatırlatıyor; çünkü onun gözleri de en az seninki kadar yeşil.”Orhan Veli, “İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı” dediğinde aslında şehri kelimelerin ötesinde bir musikî gibi işitiyordu. Çünkü İstanbul bazen kokusuyla, bazen sesiyle, bazen de rüzgârıyla anlatılır. Bir şiirin içinde yürür gibi yürür insan bu şehirde.Her şairin kaleminden farklı bir İstanbul çıkar. Necip Fazıl’da metafizik bir sır, Yahya Kemal’de tarih ve ihtişam, Orhan Veli’de gündelik hayatın naifliği, Sezai Karakoç’ta dirilişin ümidi… Ama hepsi aynı hakikatte birleşir: İstanbul bir şiirdir.Gecesi sünbül gibi kokar, Türkçesi bülbül gibi öter. Sabahında ezanla martı sesi birleşir, akşamında Boğaz’ın sularına düşen ay ışığı gazel olur. Bu yüzden Edmondo de Amicis’in dediği gibi, bütün dünya bu kentin dünyanın en güzel yeri olduğu düşüncesindedir.İstanbul, şiirlerin başkenti; geçmişin, bugünün ve geleceğin ortak ilhamıdır. Ve insan bilir ki, bu şehirde yaşamak yalnızca hayat sürmek değil, bir şiiri doya doya yaşamaktır.

عثمانلی دولتی، ١٩نجی یوز ییلده باتيده خيزله كليشن آركه ئولوژی مراقی، موزه جیلك حركتلری و اسكی اثر قاچاقجيلغي ایله طوغریدن قارشو قارشویه قالدی. آناطولینڭ و عثمانلی جغرافیاسنڭ هر كوشه سنده اورته یه چیقان آركه ئولوژیك زنكينلكلر، آوروپه لی قولكسييونجيلرڭ ایلكیسنی چكییور، كیمی زمان ده بو أثرلر قاچاق یوللرله يورت طيشنه چيقاريلييوردي. بو طوروم، دولتڭ هم اكه منلك حقلرینی هم ده تاریخی ميراثنى قورومه نقطه سنده یڭی دوزنله مه لر یاپمه سنی زورونلی قیلدی. ایشته بو باغلامده آثار عتیقه نظامنامه لري عثمانلی كولتور پوليتيقه لرينڭ تملنی اولوشديردي.ایلك دوزنله مه لر و ١٨٧٤ نظامنامه سی١٨٦٩‘ده چیقاریلان ایلك نظامنامه، اسكی أثرلری طانیملامه و قازي فعالیتلرینی دڭتله مه آماجي طاشییوردی. آنجق قیصه سوره ده یترسز قالدی. بو ندنله ٨ نیسان ١٨٧٤‘ده، داها قاپساملی بر ایكنجی نظامنامه يورورلگه كیردی. ١٨٧٤ آثار عتیقه نظامنامه سی، كیریش و صوڭوچ قسملريله برلكده ٣٦ ماده دن اولوشويوردي.بو متنله برلكده:• اسكی اثر قاورامي آچيقلاندي: انسان الیله یاپیلمش، اسكی دورلردن قالمه هر تورلی اشیا “آثار عتیقه” صاييلدي.• قازي فعالیتلری دوزنلندي: رخصتسز قازي ياساقلاندي، قازيلرده چیقان اثرلرڭ اوچده بری قازي يي ياپانه، اوچده بری اراضی صاحبنه، اوچده بری دولته بيراقيلدي.• یاساقلی بولكه لر بليرلندي: معبدلر، قبرلر، مدرسه لر و صو یوللری كبی آلانلرده قازي ياپيلاماياجغي حكمه باغلاندي.• تجارت و اخراجات صينيرلانديريلدي: اذنسز اثر تجارتی و يورت طيشنه چیقاریلمسی ياساقلاندي، جزائی مؤيّده لر قوندی.• قورومسال یاپی اولوشديرولدي: معارف نظارتنه باغلی “آثار عتیقه امانتی” آدیله بر اداری یاپی طانيملاندي.١٨٧٤ نظامنامه سی، عثمانليده اسكی اثر قورومه بیلینجنڭ قورومساللاشمه سي باقیمندن بر دونوم نقطه سیدر. أوزللكله اثرلرڭ طانيمي، قازيلرڭ دولت قونترولنه آلینمه سی، تجارت و اخراجاتڭ قيصيتلانمسي أونملی كليشمه لردي. آوروپه ده كی موزه جیلك آڭلاییشنه پارالل شكلده، دولت كندی جغرافیاسنده اورته یه چیقان ميراثي مركزی بر اوتوريته يله قورومه اراده سی كوسترمشدی.بوڭا رغمًا، نظامنامه برطاقیم جدّی ضعفلرله معلولدي:• طاشینماز أثرلر (جامعلر، مدرسه لر، آنتیك ياپيلر) یترنجه قورونمدي؛ حكملر داها چوق طاشینابیلیر اشيالره اوداقلاندي.• اثر پايلاشمي اويغولامه سي، أوزللكله یبانجی آركه ئولوغلرڭ عثمانلی طوپراقلرنده راحتجه قازي یاپمه سنه و أثرلری أولكه لرينه كوتورمه سنه امكان ویردی.• دڭه تیم ضعيفلغي، قاچاقجيلغي أوڭلمه ده یترسز قالدی؛ قانون ایله پراتیك آراسنده كی اوچوروم بويوكدي.١٨٨٤ و صوڭره سیبو اكسيكلكلر، عثمان حمدی بگڭ موزۀ همايونده كي فعالیتلری صیره سنده داها نت كورولدی. اونڭ كيريشيملريله ١٨٨٤‘ده یڭی و داها سرت حكملر ايچرن اوچنجی آثار عتیقه نظامنامه سی چیقاریلدی. بو نظامنامه يله آرتیق قازيدن چیقان اثرلرڭ تمامی دولته عائد قبول ایدیلییور، اخراجات كسین بيچيمده ياساقلانييور و موزه جیلك آڭلاییشی كوچلنديريلييوردي.١٨٧٤ آثار عتیقه نظامنامه سی، بتون ضعفلرينه رغمًا، عثمانلی دولتنڭ كولتورل ميراثي بر حقوق چرچوه سيله قورومه یولنده آتدیغی اڭ أونملی آديملردن بری اولمشدر. عثمانليده آثار عتیقه پوليتيقه سي بو دوزنله مه ایله قورومساللاشمش؛ آنجق پراتيكده كي ضعیف دڭه تیم و اثر پايلاشيمي كبی ماده لر، باتي يه طاشينان چوق صاييده تاریخی أثرڭ اوڭنه كچه مه مشدر. یینه ده ١٨٧٤ نظامنامه سی، ١٨٨٤ و ١٩٠٦‘ده كی داها كوچلی دوزنله مه لره زمین حاضرلامش؛ بویله جه عثمانلی ميراثنڭ قورونمسي سورجنده أوڭجی بر باصاماق اولمشدر.Osmanlı Devleti, 19. yüzyılda Batı’da hızla gelişen arkeoloji merakı, müzecilik hareketleri ve eski eser kaçakçılığı ile doğrudan karşı karşıya kaldı. Anadolu’nun ve Osmanlı coğrafyasının her köşesinde ortaya çıkan arkeolojik zenginlikler, Avrupalı koleksiyoncuların ilgisini çekiyor, kimi zaman da bu eserler kaçak yollarla yurtdışına çıkarılıyordu. Bu durum, devletin hem egemenlik haklarını hem de tarihî mirasını koruma noktasında yeni düzenlemeler yapmasını zorunlu kıldı. İşte bu bağlamda Asâr-ı Atîka Nizamnameleri Osmanlı kültür politikalarının temelini oluşturdu.İlk Düzenlemeler ve 1874 Nizamnamesi1869’da çıkarılan ilk nizamname, eski eserleri tanımlama ve kazı faaliyetlerini denetleme amacı taşıyordu. Ancak kısa sürede yetersiz kaldı. Bu nedenle 8 Nisan 1874’te, daha kapsamlı bir ikinci nizamname yürürlüğe girdi. 1874 Asâr-ı Atîka Nizamnamesi, giriş ve sonuç kısımlarıyla birlikte 36 maddeden oluşuyordu.Bu metinle birlikte:•   Eski eser kavramı açıklandı: İnsan eliyle yapılmış, eski devirlerden kalma her türlü eşya “âsâr-ı atîka” sayıldı.•   Kazı faaliyetleri düzenlendi: Ruhsatsız kazı yasaklandı, kazılarda çıkan eserlerin üçte biri kazıyı yapana, üçte biri arazi sahibine, üçte biri devlete bırakıldı.•   Yasaklı bölgeler belirlendi: Mabetler, kabirler, medreseler ve su yolları gibi alanlarda kazı yapılamayacağı hükme bağlandı.•   Ticaret ve ihracat sınırlandırıldı: İzinsiz eser ticareti ve yurtdışına çıkarılması yasaklandı, cezai müeyyideler kondu.•   Kurumsal yapı oluşturuldu: Maarif Nezâreti’ne bağlı “Âsâr-ı Atîka Emâneti” adıyla bir idari yapı tanımlandı.1874 Nizamnamesi, Osmanlı’da eski eser koruma bilincinin kurumsallaşması bakımından bir dönüm noktasıdır. Özellikle eserlerin tanımı, kazıların devlet kontrolüne alınması, ticaret ve ihracatın kısıtlanması önemli gelişmelerdi. Avrupa’daki müzecilik anlayışına paralel şekilde, devlet kendi coğrafyasında ortaya çıkan mirası merkezi bir otoriteyle koruma iradesi göstermişti.Buna rağmen, nizamname birtakım ciddi zaaflarla maluldü:•   Taşınmaz eserler (camiler, medreseler, antik yapılar) yeterince korunmadı; hükümler daha çok taşınabilir eşyalara odaklandı.•   Eser paylaşımı uygulaması, özellikle yabancı arkeologların Osmanlı topraklarında rahatça kazı yapmasına ve eserleri ülkelerine götürmesine imkân verdi.•   Denetim zayıflığı, kaçakçılığı önlemede yetersiz kaldı; kanun ile pratik arasındaki uçurum büyüktü.1884 ve SonrasıBu eksiklikler, Osman Hamdi Bey’in Müze-i Hümâyun’daki faaliyetleri sırasında daha net görüldü. Onun girişimleriyle 1884’te yeni ve daha sert hükümler içeren üçüncü Asâr-ı Atîka Nizamnamesi çıkarıldı. Bu nizamnameyle artık kazıdan çıkan eserlerin tamamı devlete ait kabul ediliyor, ihracat kesin biçimde yasaklanıyor ve müzecilik anlayışı güçlendiriliyordu.1874 Asâr-ı Atîka Nizamnamesi, bütün zaaflarına rağmen, Osmanlı Devleti’nin kültürel mirası bir hukuk çerçevesiyle koruma yolunda attığı en önemli adımlardan biri olmuştur. Osmanlı’da âsâr-ı atîka politikası bu düzenleme ile kurumsallaşmış; ancak pratikteki zayıf denetim ve eser paylaşımı gibi maddeler, Batı’ya taşınan çok sayıda tarihî eserin önüne geçememiştir. Yine de 1874 nizamnamesi, 1884 ve 1906’daki daha güçlü düzenlemelere zemin hazırlamış; böylece Osmanlı mirasının korunması sürecinde öncü bir basamak olmuştur.

بعض اولور بر نظر، فحمی (كوموري) الماس ایدییور. بعض اولور بر تماس، طاشی اكسیر ایدییور. بر نظر پیغمبر (ع ص م)، بردنبره قلب ایدر بر بدوی جاهل، بر عارف منوّر. اگر میزان ایسترسه ڭ، اسلامدن أوّل عمر، اسلامدن صوڭره عمر. بربریله قیاسی بر چكردك، بر شجر. دفعةً ویردی سمر، او نظر احمدی (ع ص م)، او همت پیغمبر (ع ص م). جزیرة العربده، فحم اولمش فطرتلری قلب ایتدی الماسلره، بردنبره سراسر. باروت كبی اخلاقی پارلاتدیردی، اولدیلر برر نور منوّر.Bazı olur bir nazar, fahmı (kömürü) elmas ediyor. Bazı olur bir temas, taşı iksîr ediyor. Bir nazar-ı peygamber (asm), birdenbire kalb eder bir bedevî câhil, bir ârif-i münevver. Eğer mîzân istersen, İslâm’dan evvel Ömer, İslâm’dan sonra Ömer. Birbiriyle kıyâsı bir çekirdek, bir şecer. Def‘aten verdi semer, o nazar-ı Ahmedî (asm), o himmet-i Peygamber (asm). Cezîretü’l-Arab’da, fahmolmuş fıtratları kalb etti elmaslara, birdenbire serâser. Barut gibi ahlâkı parlattırdı, oldular birer nûr-u münevver.(Sözler, s. 334)1.  Beyitحواله ایتمه فاروقه بجاه حضرت صدیقاو شاهك خشمنه یوق بنده طاقت یا رسول اللّهHavâle itme Fârûk’a be-câh-ı Hazret-i SıddîkO şâhun hışmına yok bende tâkat yâ ResûlallâhAşki(4) *Allah onlardan razı olsun! Bir yanda Hazret-i Ebubekir, diğer yanda Hazret-i Ömer. Ebubekir’de ziyadesiyle cemâl tecellisi, Ömer’de celâl… 2. Beyitانك تیغ جلالندن كریزان اولدی كفارانقرائت ایتدیرن جهریله آذانی عمر فاروقAnın tîg-ı celâlinden gürîzân oldı küffârânKırâ’at itdiren cehr ile ezânı Ömer FârûkGulami(3)*Gürîzân: (fa.) Kaçan, kaçıcı*O’nun kılıç gibi keskin, celâlli bakışı değil midir, kâfirleri kaçıran, ezanın açıktan açığa okunmasına sebep olan?..3. Beyitدیدی حدیثنده اول وجهی قمرالشّیاطین فرّه من ظلّ عمرDidi hadîsinde ol vechi kamerEş-şeytânu ferre min zılli Ömer*Muhammed Bahauddin(5)*Ay yüzlü Sevgili hadisinde buyurdu ki: Şeytan Ömer’in gölgesinden kaçar. (Bütün mübarek nesline, ehl-i beytine ve ashâbına salât ve selâm olsun.)* 4. Beyitتجسّم ایتسه هیولای عدل و داد اكراولوردی بلكه نمایان جهانده شبه عمرTecessüm itse heyûlâ-yı adl u dâd egerOlurdı belki nümâyân cihânda şibh-i ÖmerManastırlı Salih Faik(6)*Nümâyân: (fa.) Görünür, âşikârŞibh: Benzer*Şu ihsan ve adaletin zihindeki tasavvuru cisimleşse, cihanda Hazret-i Ömer’in benzeri olarak görünürdü.  5. Beyitمحتاج دكلدی ضابطەیه كشور عربكافی كورندی اهل فساده مهابتیMuhtâc degildi zâbıtâya kişver-i ‘ArabKâfi göründü ehl-i fesâda mehâbetiReşid Paşa(7)*Mehâbet: Büyük ve heybetli kimseler veya şeyler karşısında duyulan çekinme ve korku hissiyle karışık saygı*Ceziretü’l-Arab elbette o varken zabıtaya muhtaç değildi. Onun heybeti fesad ehlini bastırmaya ve onların ayaklarının dolaşmasına yeterdi. (Çağın Ömer’lerine binler selam olsun.)6. Beyitسر الماغه وروب سروردن اول سراروب سرّه وِروب سر اولدی سرورSır almaga varub serverden ol serİrüb sırra virüb ser oldı serverHuzuri(8)*Sırrını Server-i Kâinattan (asm.) aldı, o sırra baş verip ümmete baş oldu. Şaşılır mı?7. Beyitبر غریب زمان اولدی.اورتەلق دومان اولدی.بيلدكلر دوشمان اولدی.حوضلر عمّان اولدی.عمر مسلمان اولدی.Bir garip zaman oldu.Ortalık duman oldu.Bildikler düşman oldu.Havuzlar umman oldu.Ömer müslüman oldu.Necip Fazıl(2)*V’esselâm… Şair-i Azam’ın dilinde Ömer’in ihtidasının te’siri.  Kaynakça1. BEDİÜZZAMÂN, Saîd Nursî, (2009), Sözler, İstanbul: Altınbaşak Neşriyât2. KISAKÜREK, Necip fazıl, (2022), Esselâm, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları (s. 68)3. Divan-ı Gulami, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, No: 03395 (s. 8)4. Fevâ’idü’l-Uşşâk, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, No: 03934 (v. 55B)5. Makamatü’l-Ârifin ve Me’aritü’s-Sâlikin, Manisa İl Halk Kütüphanesi, No: 1308/1 (v. 5A)6. Manastırlı Salih Faik Divanı, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, No: TY 10070 (v. 5B)7. Reşid Paşa Divanı, Milli Kütüphane, Yazmalar, No: A3286 (v. 2A)8. Terceme-i Esrarname, Bursa İnebey Kütüphanesi, Genel, No: 4341 (v. 20B)9. https://kulliyat.risale.online/10. http://lugatim.com/11. https://portal.yek.gov.tr/

سوكیلی دوستلر، “انسان ديلنڭ آلتنده كیزلیدر” دیركن اصلنده كیشینڭ ایچ دنیاسنی طيشه يانسيتمه سني، نیتنه و مقصدینه كوره سچه رك قوللاندیغی كلمه لری قصد ايتمش اولویورز. او كلمه لردركه، ديلمزڭ آلتنده یاتان بزی يانسيتييور. كوزل و فائده لی سوزلر ایچون حضرت سلیمان(ع م) “كوزل و فائده لی سوزلر بر پتكدن طامله طامله صیزان باله بڭزر. انسان روحنه طات ویرر” دیر. كرچكدن ده انسانلر عین دیلی، عین حرفلری و عین كلمه لری قوللانيرلر. لكن كیمیسی بال كبیدر، كیمیسی زهر. انسان آغزندن چیقاجق كلمه لری بیله رك، كلمه لرڭ نه یی افاده ایتدیگنڭ فرقنده اولارق قوللانمليدركه، حضرت سلیمانڭ دیدیگی كبی بال اتكیسی یاپسین. حیاتی طاتليلاشديرسين. بو سببله كلمه لرڭ كوكنلريني، كوجني، اتكيلريني اوگرنمگه و اوگرتمگه احتیاجمز وار. اوت، سوكیلی دوستلر كوكنلرينه یولجیلق یاپاجغمز ایلك كلمه مز “آدم”Sevgili dostlar, “İnsan dilinin altında gizlidir” derken aslında kişinin iç dünyasını dışa yansıtmasını, niyetine ve maksadına göre seçerek kullandığı kelimeleri kastetmiş oluyoruz. O kelimelerdir ki, dilimizin altında yatan bizi yansıtıyor. Güzel ve faydalı sözler için Hazreti Süleyman (as) “Güzel ve faydalı sözler bir petekten damla damla sızan bala benzer. İnsan ruhuna tat verir.” der. Gerçekten de insanlar aynı dili, aynı harfleri ve aynı kelimeleri kullanırlar. Lakin kimisi bal gibidir, kimisi zehir. İnsan ağzından çıkacak kelimeleri bilerek, kelimelerin neyi ifade ettiğinin farkında olarak kullanmalıdır ki, Hz. Süleyman’ın dediği gibi bal etkisi yapsın. Hayatı tatlılaştırsın. Bu sebeple kelimelerin kökenlerini, gücünü, etkilerini öğrenmeye ve öğretmeye ihtiyacımız var. Evet, sevgili dostlar kökenlerine yolculuk yapacağımız ilk kelimemiz “Adam” ADAM: Bu kelime Âdem (as)’ın isminden zamanla değişerek “insan, beşer” anlamında bu hali almıştır. Âdem (as) ilk insandır, ilk adamdır. Hakiki adam, Âdem (as) kişilik olarak ve ahlaken ne kadar yakınsa o kadar adam olur. Şairin dediği gibi; “Bu âdem dedikleri, el ayakla baş değil! / Âdem ma‘nâya derler, sûret ile kaş değil!”KÖŞE: Bu kelime Farsça kökenli bir kelimedir. Aslı “guuşe”dir. Bu kelime dilimize geçince sesi ve manasıyla tam olarak “köşe”yi ifade eden bir kıvama gelmiştir. Dedelerimiz aslı farsça olan bu kelimeden çok çeşitli birleşik kelimeler oluşturmuşlardır. Keskin, sert “köşe” kelimesi ile yumuşacık “ciğer” kelimesini yan yana getirip “ciğerimin köşesi” gibi duygu ve şefkat yüklü bir ifadeyi bulmuşlar, “Baş” ile “köşe” kelimesini evlendirip “başköşe” gibi müstesna bir söyleyişi yakalamışlardır.POYRAZ: Kuzeydoğu yönünden esen rüzgârımız yani poyrazımız. Halk ağzında “poryaz” şeklinde de kullanılır. Bu kelime Latince kökenli bir kelimedir. Aslı “borias”dır. Kelime zamanla Türkçenin hançeresinde tatlı ve heybetli bir söyleyişe dönüşmüştür. Halkın ağzında “nafile bekleyip bir şey kazanamamak” manasında” “ağzını poyraza açmak” diye bir deyimimiz ne kadar manidardır.LİRA: Para birimi olan bu kelime Latince kökenlidir. Önce “libre” sonra “libra” olan kelimeden köken almıştır. “Libre” bir ağırlık ölçü birimidir. Bir libre bakıra karşılık gelen gümüş parayı temsil ediyordu. Zamanla lira İngiliz kültürünün hâkim olduğu Batı ve Doğu Afrika ülkelerinin ve diğer bazı devletlerin para birimi oldu. Doğu Afrika lirası, İngiliz lirası, Mısır lirası gibi...Osmanlı Devletinde ilk lira, Sultan Abdülmecid Han zamanında 5 Ocak 1843 senesinde basıldı. Kâğıt para basılmadan önce kullanılan bu Osmanlı altın parasına Sarı lira denirdi. Bir altın lira yedi gram yirmi santigram (7,20) ağırlığındaydı. Piyasada bulunan altın liralar halen aynı ağırlık esasına göre basılmaktadır.TARLA: Eski Türkçede ekin ekmek anlamında “tarıġlaġ” ifadesi zamanla “tarıla” ve en son da “tarla” şeklini aldı. Biz bugün ziraata elverişli, belirli ve sınırlı toprak parçasına bu ismi veriyoruz. “Dünya ahiretin tarlasıdır.” Hadis- i şerifiyle birlikte “Tarlada izi olmayanın harmanda yüzü olmaz” atasözümüz ne kadar da anlamlıdır. ODUN: Eski Türkçe “od” kelimesinden köken alan bir kelimedir. Od, “ateş” demektir. “Otung” ise yakılmak üzere kesilmiş ağaç anlamındadır. “Otung” kelimesi yüz yıllar içinde günümüzdeki odun şeklini aldı.MARAZ: Bu kelime Kur’an kökenli bir kelimedir. “Hastalık, illet” anlamına gelmektedir. Mesela Osmanlıda sinir hastası olan kişilere “maraz-ı asabi”ye yakalanmış denirdi. Maraz-ı rûhî, ruh hastalığı; maraz-ı sârî, bulaşıcı hastalık olarak bilinirdi. Yine eski ahlâk kitaplarında kibir, gurur, enaniyet, bencillik gibi manevi bünyeyi rahatsız eden kusurlardan her biri manevi marazlar olarak anlatılırdı.

كونمزده اولدیغی كبی كچمشده ده ساخته رسمی بلگه أورتمه ایشنه توسّل ایدنلر اولمقده يدي. كیمی زمان ساخته دیپلومه، كیمی زمان ده ساخته فرمانلر و براتلر یازیلارق كرك دولت، كركسه ده وطنداشلر طولانديريلمه يه چاليشيلييوردي. عثمانلی بوروقراسيسي، بو قونوده چوق حسّاسدي. ساخته بلگه أورتيلديگنه دائر اخبارلر تيتیزلكله اينجه لنييوردى. بعضًا روتين دڭه تيملر صیره سنده بو تور دوزنبازلقلر اورته یه چيقاريلمقده يدي. أورتيلن ساخته بلگه نڭ كتیردیگی منفعته كوره، جزاسی ده آغيرلاشمقده يدي. بو قونوده صوچ ایشله ینلر، أولوم جزاسندن، اوزون ییللر كورك و قلعه بندلك جزاسنه قدر چشیتلی شكللرده تجزیه ايديله بيلمكده يديلر. خفیف اتكیسی اولان صوچلرده ساده جه ایشدن ال چكديرمكله يتينيليردي. أوزللكله پادشاهه عائد فرمان و برات كبی بلگه لرده ساخته جیلك یاپانلرڭ محكمه لری استانبولده كورولوردي.بردن چوق كیشینڭ امضالاديغي ديلكچه لره، عثمانلی ديپلوماتيگنده محضر دینیلمكده در. محضرلره، ساخته اسملر یازیلدیغی، علاقه سز كيشيلرجه امضالر آتیلدیغی و مهرلر اورولدیغی واقعدر. بو تور طوروملر ایچون تدبیر آلینمه سی نقطه سنده كنل بر تیقّظ حالی واردی. بونڭ ایچون سلطان عبد المجید دونمنده صدارتدن ايالتلره اویاری یازیسی كوندریلمشدی. صدارتڭ بو یازیسنه آطنه واليلگنجه ویریلن ٢٦ شباط ١٢٧٢ تاریخلی جوابده ( بوآ، آ. } مقت. عم، ٢٢٩ / ٥١ - ١ ) بوش اوراقلره علاقه سز كيشيلرڭ امضالرينڭ آتديريلديغنه، مهرلرينڭ وورديرولديغنه و داها صوڭره أوستونڭ طولديرولارق قوروملره دیلكچه ویریلدیگنه دائر بر اولايڭ آطنه ده ياشانمديغي آنجق یینه ده دقّتلی اولدقلری بليرتيلمشدر.Günümüzde olduğu gibi geçmişte de sahte resmî belge üretme işine tevessül edenler olmaktaydı. Kimi zaman sahte diploma, kimi zaman da sahte fermanlar ve beratlar yazılarak gerek devlet, gerekse de vatandaşlar dolandırılmaya çalışılıyordu. Osmanlı bürokrasisi, bu konuda çok hassastı. Sahte belge üretildiğine dair ihbarlar titizlikle inceleniyordu. Bazen rutin denetimler sırasında bu tür düzenbazlıklar ortaya çıkarılmaktaydı. Üretilen sahte belgenin getirdiği menfaate göre, cezası da ağırlaşmaktaydı. Bu konuda suç işleyenler, ölüm cezasından, uzun yıllar kürek ve kalebendlik cezasına kadar çeşitli şekillerde tecziye edilebilmekteydiler. Hafif etkisi olan suçlarda sadece işten el çektirmekle yetinilirdi. Özellikle padişaha ait ferman ve berat gibi belgelerde sahtecilik yapanların mahkemeleri İstanbul’da görülürdü. Birden çok kişinin imzaladığı dilekçelere, Osmanlı diplomatiğinde mahzar denilmektedir. Mahzarlara, sahte isimler yazıldığı, alakasız kişilerce imzalar atıldığı ve mühürler vurulduğu vakidir. Bu tür durumlar için tedbir alınması noktasında genel bir teyakkuz hali vardı. Bunun için Sultan Abdülmecid döneminde Sadâret’den eyaletlere uyarı yazısı gönderilmişti. Sadâret’in bu yazısına Adana Valiliğince verilen 26 Şubat 1272 tarihli cevapta (BOA, A.}MKT.UM, 229/51-1) boş evraklara alakasız kişilerin imzalarının attırıldığına, mühürlerinin vurdurulduğuna ve daha sonra üstünün doldurularak kurumlara dilekçe verildiğine dair bir olayın Adana’da yaşanmadığı ancak yine de dikkatli oldukları belirtilmiştir. Transkripsiyonu: Tarih: 26 Şubat 1856 (19 Cemaziyelahir 1272)(1)Hû(2)Bazı mahallerde gerek me’mûrînin tebeddülünde ve gerek husûsât-ı mahalliyeye dâir şeylerde tertîb olunan mahzarlarına mütedâir olduğuna ve hakîkatine ma’lûmât olmadığı hâlde şuna buna (3)temhîr ettirilmekte olduğu sırada tüccâra dahî temhîr eylemeleri teklîf olunmakta ve tüccârın ahz ve i’tâ ile meşgûl olarak böyle şeylere adem-i ma’lûmâtları cihetiyle (4)bunlar tarafından mühürlenmemesinden dolayı cânib-i hükûmetten iğbirâr vukûa gelmekte olduğu istihbâr buyurulmuş olduğu ve şükür ve teşekkîye veyahûd memlekete dâir bazı istid’âyı (5)hâvî lede’l-iktizâ arz ve mahzar takdîminin men’ olunmaması gerçi öteden beri Devlet-i Aliyye’nin usûl-i âdilesinden olup fakat işbu mesâğ-ı müesses olan (6)şükür ve şikâyetler ve kavâid-i saltanat-ı seniyeye muvâfık olan istid’âları hâvî ve meâli zîrine vaz’-ı mühür eden kesânın cümleten ma’lûm ve makbûlü olması şerâitine mevkûf olup bazı erbâb-ı (7)hîle ve fesâd tarafından ibtidâ beyâz temhîr ettirilip ba’dehû üzeri doldurularak veyahûd şuna buna cebren mühürlettirilen sahte mahzarlara hiçbir vakitte müsâade câiz (8)olmadığından ve buna mütecâsir olanlar âdetâ sahtekâr ve müfsid hükmünde olmalarıyla o makûlelerin şedîden te’dîb olunmaları mukarrer bulunduğundan buralarının lâzım gelenlere bi’l-etrâf (9)i’lâm ve tefhîm olunması ve mahalle ve muhtar mühürlerinin şunun bunun yerlerinde olarak istenildiği gibi evrâka basılmaması husûsunu âmir fî 23 Cemaziyelevvel sene 1272 tarihiyle müzeyyen zîver-i (10)enâmil-i ta’zîm ve tefhîm olan emirnâme-i sâmî-i vekâletpenâhî meâl-i âlîsi rehîn-i îkân-ı çâkerânemiz olmuş ve Adana’da şimdiye kadar bu misillü münâfî-i rızâ-yı âlî hâl vukûa gelmediği (11)misillü ba’de-zîn dahî vukû bulması için takayyüdât-ı kâmile ve dâimenin îfâsında serimû tecvîz-i kusûr olunmayacağı derkâr bulunmuş olduğunun arz ve beyânıyla mazbata-i bendegânemiz de (12)terkîm ve takdîmine ibtidâr kılınmıştır ol-bâbda ve herhâlde emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir fî 19 Cemaziyelahir sene 1272 (13)Bende vali-i eyâlet-i Adana Halîl Kâmil(14)Bende defterî-i eyâlet-i Adana Hamîd Hüseyin(15)El-abdü’d-dâî nâib-i Adana Es-Seyyid Ali Rıza(16)El-abdü’d-dâî … Adana El-Hâc Es-Seyyid Abdurrahman …(17)El-abdü’d-dâî azâ El-Hâc Es-Seyyid Mehmed Sıdkî(18)El-abdü’d-dâî … …(19)El-abdü’d-dâî azâ me’mûren … bulunduğu(20)El-abdü’d-dâî azâ nâmizâc olduğu(21)Bende azâ Seyyid Ömer Lütfî(22)Bende azâ Es-Seyyid Hasan(23)Bende serkâtib-i eyâlet Es-Seyyid İbrahim Edhem(24)Bende kâtib-i tahrîrât Es-Seyyid İsmail (25)Bende azâ Mehmed Reşîd(26)Bende ser-millet-i Ermeni bu dahî(27)Bende ser-millet-i Rum …

Kudüs, üç semavi din için taşıdığı kutsal önemin yanı sıra, zengin arkeolojik mirasıyla da Osmanlı İmparatorluğu için idari ve siyasi bir odak noktası olmuştur. 19. yüzyıl, Avrupalı devletlerin, seyyahların, arkeologların ve konsolosların “Kutsal Topraklar”daki tarihi eserlere yönelik ilgisinin arttığı bir dönemdir. Bu ilgi, bilimsel meraktan daha çok, bölgede nüfuz kurma amacını taşımaktaydı. Osmanlı Devleti, bu süreçte antik eserlerin yurt dışına kaçırılmasını engellemek ve kendi kontrolünü tesis etmek için sistematik bir politika geliştirmiştir.Osmanlı geleneğinde âsâr-ı atika, öncelikle bir hazine meselesi olarak görülmüştür. Toprağın altında ve üstünde bulunan her türlü değerli eşya gibi, antik eserler de padişahın mülkü kabul edilirdi. Bu kabul, 19. yüzyıla kadar, modern anlamda bir koruma politikasından ziyade bir mülkiyet hakkı olarak görülmüştür.1874 Asar-ı Atika Nizamnamesi, Batılı baskılara ve eser kaçakçılığının artmasına bir tepki olarak hazırlanan ilk kapsamlı kanundur. Bu nizamname ile antik eserler resmî olarak devlet mülkü ilan edilmiş; kazı yapmak için Babıali’den izin alınması zorunluluğu getirilmiş; bulunan eserlerin üçte birinin kazıyı yapan kişiye, üçte birinin arazi sahibine, üçte birinin ise devlete (Müze-i Hümayun’a) verilmesi kararlaştırılmıştır. 1884 Nizamnamesinde, çıkarılan tüm antik eserlerin Osmanlı topraklarında kalması ve yurt dışına çıkarılmasının kesinlikle yasaklanması kuralı getirilerek çok daha korumacı bir anlayış benimsenmiştir. Son olarak çıkarılan 1906 Nizamnamesinde ise yasaklar daha da sıkılaştırılmış, cezalar ağırlaştırılmış, taşınabilir eserlerin yanı sıra sabit anıtların korunmasına da vurgu yapılmıştır.Kudüs topraklarındaki antik eserlerin korunması süreci daha da karmaşık olmuştur. Batılı devletler ve yabancı konsolosluklar bir yandan kendi vatandaşlarının kazı ve eser edinme faaliyetlerini desteklemiş, bir yandan da mahallî kadrolarda yer alan bazı zayıf karakterli şahıslarla anlaşma yoluna gitmeye çalışmıştır. Öte yandan Müze-i Hümayun, Kudüsʼteki eserlerin toplanması ve nakli sırasında lojistik ve mali zorluklar da yaşamıştır.Özellikle merkeze nakil konusu, Osmanlı politikasında önemli bir yer tutmuştur. 1874ʼteki “üçte bir kuralı”, eserlerin yurt dışına nakline fiilen izin veriyordu. 1884’teki kesin yasak ise Batılı arkeologları zor durumda bırakmış, bu durum, “paylaşım” adı altında yeni yöntemler geliştirilmesine yol açmıştır. Osmanlı yöneticileri, bazen eserlerin “çift” veya “birden fazla” olduğu durumlarda fiili bir paylaşıma izin verebiliyordu. Ancak, en değerli ve tek olan eserlerin nakli genellikle reddedilmiştir. Bu süreçte antik eserler zamanla sadece bir hazine değil, aynı zamanda imparatorluğun miras derinliğinin ve hâkimiyet hakkının bir kanıtı olarak görülecektir.Bu sayımızda paylaştığımız belgeler, Kudüs ve çevresinde bulunan antik eserlerin korunması, nakli, değer tespiti ve harcamaların takibi konularını içermektedir. Belgelerde; antik eserleri koruma politikasının önündeki en büyük engellerden birinin merkez-taşra arasındaki iletişimsizlik ve mali yetersizlikler olduğu (1. Vesika); eserlerin İstanbul’a taşınması sürecinde kamuoyu eğilimlerinin (2. Vesika) ve uzman görüşünün (3. Vesika) dikkate alındığı; önemli olmayan parçaların 1/3 değerinin hazineye devredilerek faydacı bir yaklaşımın benimsendiği (4. Vesika) ve tarihi eser tahribatına karşı yasal müeyyidelerin uygulandığı (5. Vesika) vurgulanmaktadır.Günümüzde İsrail tarafından “iadesi” talep edilen Siloam Yazı­tı’nın, Osmanlı arşiv belgelerinde bahsi geçen Silvan taşı olması kuvvetle muhtemeldir. Nitekim 1881 tarihli bir belgede Osmanlı Devleti, taşın merkeze naklinin ek maliyet gerektirmesi nedeniyle öncelikle yerinde korunmasını tavsiye etmiş, ancak ilerleyen süreçte eserin tarihî değerinin kesinleşmesi ve olası güvenlik riskleri gibi gerekçelerle nihai kararını değiştirerek kitabenin İstanbul’a naklini uygun görmüştür. Tüm bu belgeler ve yaşanan süreç, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kudüs’ün kültürel mirası üzerinde tesis ettiği hukuki ve idari hakimiyetin, bugün uluslararası hukuk nezdinde tartışmasız bir tarihî hakikat olduğunu ortaya koymaktadır. Vesika 1 Âsâr-ı atîka için yapılan harcamalarda merkezden gönderilen 17 bin kuruşun 11 bin kuruşluk kısmının ulaştığı, ancak 6 bin kuruşluk havaleye dair hiçbir kayıt bulunmadığı, eğer bu miktar gönderildiyse işlendiği cetvelin, belgelerin gönderilmesi, gönderilmediyse gereğinin yapılması hakkında Muhasebe İdaresi tarafından Kudüs Mutasarrıflığına gönderilen tahrirat. (23 Haziran 1881)Kudüs-i Şerîf MutasarrıflığınaMuhâsebe İdâresi(1) Âsâr-ı ʻatîka mesârif-i nakliye ve sâiresiçün üç defʻa gönderilen on yedi bin gurûşluk havâlenâme senedât-ı makbûzasının irsâliyle meskûkâtın bildirilmesi siyâkında (2) fî 8 Nisan sene 97 târîh ve sekiz numerolu tahrîrât-ı senâverînin meâli maʻlûm-ı ʻâlîleri buyurulduğundan bahisle mezkûr âsâr-ı ʻatîka içün iki defʻada gönderilen havâlenâme on bir bin gurûşdan (3) ʻibâret bulunduğu ve bunun ʻadem-i kifayesinden nâşî hâric ez-havâle yüz seksen dokuz gurûş dahi sarf edildiği ve işbu havâleye mahsuben Gazze emvâlinden verilen iki bin dokuz yüz kırk dokuz (4) gurûşun sened-i makbûzu doksan altı senesi temmuz cedveline matviyyen Mâliye Nezâret-i celîlesine gönderilip kusûr sekiz bin iki yüz kırk dokuz gurûşun senedâtı Yafaʼdan henüz vürûd etmediğinden (5) hîn-i vürûdunda irsâl kılınacağı tevârüd eden on beş numerolu fî 21 Mayıs sene 97 târîhli tahrîrât-ı vâlâlarında beyân ve işʻâr buyurulmul olmağın ledeʼl-havâle zikr olunan tahrîrât-ı senâverînin meâli maʻlûm olduğu (6) ve gönderilen havâlenâme iki kıtʻadan ve hâvî olduğu akçe on bir bin gurûşdan ʻibâret bulunduğu hâlde altı bin gurûşluk havâleden bahs olunmayarak (7) meskût bırakılması ne sebebe mebnî idüğü bilinemediği cihetle bunun dahi suret-i sarfına dâir ecnâsı gösterilerek senedâtının gönderilmesi ve şâyed hazîne-i mezkûreye irsâl kılınmış ise kangı cedvele (8) idhâl ve rabt olunduğunun bildirilmesi ve havâle-i mezkûre vusûl bulmamış ise îcâbına bakılmak üzere keyfiyetin izbârı husûsunun lüzûm-ı işʻârı muhâsebe-i mezkûreden ifâde (9) olunmuş olmağın ol vechile îfâ-yı muktezâsı husûsuna himem-i ʻaliyyeleri derkâr buyurulmak bâbında. Fî 25 Receb sene 98 ve Fî 10 Haziran sene 97.(10) Bende Hüseyin(11) Battâlı şimdilik muhâsebede mevkûf idüğü. Muhammed Vesika 2 Kudüs’te bulunan bir kurna kapağının Müzehâne-i Hümâyûn’a gönderilmesi istenirken, bunun kaldırılmasının söylenti ve dedikodulara sebep olabileceği düşünülerek yerinde korunmasının uygun görüldüğü hakkında Muhasebe İdaresi tarafından Kudüs Mutasarrıflığına gönderilen tahrirat. (12 Ağustos 1881)Kudüs-i Şerîf MutasarrıflığınaMuhâsebe İdâresi(1) Kudüs’de âsâr-ı ʻatîkadan olarak bulunup hükûmetde mahfûz bulunan bir kurna kapağının Müzehâne-i Hümâyûn’a vazʻıçün irsâli hakkında vukûʻ bulan işʻâra (2) cevâben tevârüd eden dokuz numerolu ve 10 Receb sene 98 târîhli tahrîrât-ı ʻaliyyelerinde mezkûr kapağın irsâl olunacağı (3) işʻâr buyurulmuş ise de (II) bunun oradan refʻi mukaddemâ mülâhaza olunduğu vechile dâʻî-i güft [ü] gû olması muhtemel bulunduğundan kemâ-kân orada muhâfaza (4) buyurulması bâbında. (5) İmzalar (6) Fî 16 Ramazân sene 98 ve Fî 30 Temmuz sene 97 (7) İşâret olundu. Vesika 3 Kudüs yakınında Silvan köyündeki bir su kaynağı yakınında mağara kayası üzerine oyulmuş eski İbranice yazılar bulunan taşın Müze-i Hümâyûn’a nakli için 1.500 kuruş harcama izni talep edildiği, fakat yazının gerçekten çıkarılabilir bir taş üzerinde değil de kaya kütlesi üzerinde olabileceği ihtimali sebebiyle, önce yeniden incelenmesi ve eğer kaya üzerindeyse yerinde korunmasının daha uygun olacağı hususunda Bâbıâlî Mektûbî Kaleminden Kudüs Mutasarrıflığına gönderilen şukka. (6 Ekim 1881)Kudüs-i Şerîf Mutasarrıflığına /Mektûbî Kalemi(1) Kudüs-i şerîf kasabası kurbunda Silvan karyesinde vâkiʻ su menbaʻı ittisâlinde bir sahre altında oyulmuş bir mecrâ dîvârları üzeribe ʻatîk İbrânî hatt ve elfâzıyla mahkûk ʻibâreler (2) bulunan taşın âsâr-ı makbûleden olmasıyla yerinden çıkarılıp Müze-i Hümâyûn’a îsâli içün muhtâc olduğu bin beş yüz gurûş kadar akçenin sarfına me’zûniyet iʻtâsı (3) tevârüd eden 19 Ağustos sene 97 târîh ve yirmi dokuz numerolu tahrîrât-ı ʻaliyyelerinde işʻâr buyurulmuş ise de (4) mezkûr hat su mecrâsı dîvârının binâ taşı üzerinde olmuş olsa bunun mahallinden ihrâc ve nakli kâbil olabilirse de (5) siyâk-ı işʻârîlerinden mezkûr hattın derûn-ı mağarada yerli sahre üzerinde mahkûk olduğu dahi anlaşılmakda olup (6) böyle ise hatt-ı mezkûrun yerinde ibkâsıyla hüsn-i muhâfazası evlâ olacağından zikr olunan taşın bir kere daha muʻâyenesiyle (7) keyfiyet-i vazʻiyetinin işʻârına himmet buyurulması bâbında. (8) Fî 12 Zi’l-kaʻde sene 98 Fî 24 Eylül sene 97 (9) İşâret olundu. Vesika 4 Kudüs’te Matmazel Saint Krik’in tasarrufundaki bir tarlada antik esere ait bir taşın bulunduğu, bunun değerinin bir kısmının devlete ait olduğu, fakat müzeden bakıldığında eserin önemli bir parça olmadığı ve kıymetinin yerinde uzmanlarca belirlenmesi lüzumu belirtilerek, taşın değerinin üçte birinin Müze-i Hümâyûn’a gönderilmesi gerektiği hakkında Bâbıâlî Mektûbî Kaleminden Kudüs Mutasarrıflığına gönderilen şukka. (30 Ocak 1882)Kudüs-i Şerîf MutasarrıflığınaMektûbî KalemiFî 8 Rebîʻü’l-evvel sene 99(1) Kudüs’de mukîme Matmazel Saint Krik’in (?) taht-ı tasarrufunda bulunan tarla derûnunda âsâr-ı ʻatîkadan zuhûr eden bir aded taş (silik) (2) ve taʻrîfâtını mübeyyin varakanın gönderildiğinden ve bunun bir sülüsü mîrîye ʻâid ise de oraca kıymetini takdîr edecek erbâb-ı vukûfdan kimse (silik) (3) bu bâbda ne yapılmak lâzım geleceği istifsarına dâir vârid olan 28 Muharrem sene 99 târîh ve kırk üç numerolu tahrîrât-ı ʻaliyyeleriyle mezkûr (silik) (4) irsâl ve keyfiyet bâ-tezkire istifsâr olunarak alınan cevâbda mezkûr resimden anlaşıldığına göre bu taşın müzede (silik) (5) âsârdan olmadığı anlaşıldığından ve görülmedikçe takdîr-i kıymeti dahi mümkün olamayacağından bunun yine mahallince buldurulacak ashâb-ı vukûf maʻrifetiyle takdîr-i kıymetinin (6) Müze-i Hümâyûn’a ʻâid olan bir sülüsünün ahz ve irsâli husûsunun cevâben savb-ı ʻâlîlerine izbârı (7) bildirilmiş olmasıyla ol vechile îcâbının icrâsı husûsuna himem-i ʻaliyyeleri derkâr buyurulmak bâbında.(8) Fî 10 Rebîʻü’l-evvel sene 99 ve Fî 19 Kânûn-ı Sânî sene 97 (9) İşâret olundu. Vesika 5 Kudüs’te Silvan mahallesinde değerli bir antik taşın bazı kişilerce tahrip edildiği, olayın araştırılması ve sorumlular hakkında yasal yaptırım uygulanması hakkında merkezden Kudüs Mutasarrıflığına yazılan şukka (1 Aralık 1890)Hüve / Kudüs Mutasarrıflığına Telgrafnâme / Yazıla.(1) Kudüsʼde Silvan nâm mahalde âsâr-ı ʻatîka-i nefîseden yazılı ve meşhûr bir ʻaded taşın baʻzı kesân tarafından (2) tahrîb edildiği istihbâr kılınmışdır. Keyfiyet ledeʼt-tahkîk buna cesâret edenlerin (3) işʻârıyla beraber haklarında mücâzât-ı kânûniyenin icrâsı husûsuna himmet (4) buyurulması bâbında. Fî 19 Teşrîn-i Sânî sene 306 (5) Yazılmışdır. (6) İşâret olundu.KELİMELER:Âsâr-ı ʻatîka: Eski eserlerBattâl: Hükümsüz evrak Ecnâs: Türler, çeşitler Güft ü gû: Dedikodu Hâric ez-havâle: Havaleden hariç olarak Îsâl: Ulaştırmak İstihbâr: Haber alma İttisâl: Bitişik, yan İzbâr: Yazma Kangı: Hangi Kemâ-kân: Eskisi gibi, evvelki gibi Kesân: Kimseler Kurna: Hamamda musluktan akan suyun içinde biriktirildiği yuvarlak taş tekne Lede-: sırasında, …dığı zaman Mahkûk: Kazınmış           Matviyyen Bir şeyin içine sarılı olarak Meskût: Söylenmemiş, hakkında konuşulmamışMübeyyin: Açıklayan Refʻ: Kaldırmak Sahre: Taş, kaya Tevârüd: Birbiri ardınca gelme

EL-HADÎSÜ’R-RÂBİ’ ‘AŞERKāle Resûlullâh sallallâhu ʻaleyhi ve sellem: “ʻAleyküm bi-elbâni’l-bakar fe-innehâ tü’ümmü min külli’ş-şecer”Sizin üzerinize olsun inek südini tenâvül eylemek, zîrâ inek her ağacın kökünden cemʻ eyler. Cenâb-ı Hakk eşcâr ve nebâtâtda birer hâssiyet-i ʻazîme îdâʻ ve birer keyfiyyet-i ʻacîbe ibdâʻ eylemişdir. İnek her birinden ekl itmekle menâfiʻi südine sirâyet ider. Eğer lahm-i bakar ağlaz-ı luhûm olmağla mûris-i sekamdır, lâkin bi’l-ittifâk lebeni şifâ ve revganı devâdır.Kıtʻaİsteyen hıfz-ı sıhhat bedeniDâim itsün inek südini gıdâGerçi lahmı sekam ider îrâsOldı ammâ ki şîri ayn-ı şifâ***KELİMELERAğlaz: Çok kaba, yoğun, ağırElbân: SütlerEşcâr: Ağaçlarİbdâʻ: Yoktan yaratmakÎdâʻ: Emanet etmeÎrâs: Sebep olmaLeben: SütLuhûm: EtlerMenâfiʻ: FaydalarMûris: Sebep olanRevgan: YağSekam: HastalıkŞîr: SütTenâvül: Yeme içmeKaynak: Osmanzâde Tâib Ahmed (v.1136/1724)

Bu sayımızda öğrendiğimiz harflerden “ك” (Kef)’in diğer harflerle birlikte nasıl yazılacağını göreceğiz. Harfleri yazarken, daha önce öğrendiğimiz başlama ve bitiş şekillerini unutmayalım.

Dergiyi takip edenler, yazmanın da zevkine ulaşıyorlar. Her ay ilerlediğinizi sizler de fark ediyorsunuz. Her işte olduğu gibi, bu işte de bizzat kendimizin gayret göstermesi önemli olacaktır.İSTANBULRuhumu eritip de kalıpta dondurmuşlar; Onu İstanbul diye toprağa kondurmuşlar.İçimde tüten bir şey; hava, renk, eda, iklim; O benim, zaman, mekan aşıp geçmiş sevgilim.Çiçeği altın yaldız, suyu telli pulludur; Ay ve güneş ezelden iki İstanbulludur.Denizle toprak, yalnız onda ermiş visale,Ve kavuşmuş rüyalar, onda, onda misale.İstanbul benim canım; Vatanım da vatanım... Ç Ö Z Ü M

مزارلقلر، یالڭزجه وفات ایدنلرڭ ياتديغي یر دگل؛ اصلنده حالا نفس آلوب ویرنلره درس ویرن سسسز برر مكتبدر. باش اوجی طاشلرینه ایشلنمش برقاچ سطر، اوقويابيلنلر ایچون نیجه وعظدن، نیجه نصیحتدن داها تأثیرلی اولور. چونكه آرتیق طوپراقله برلشن بو طاشڭ دیلی حقیقتی صاقلاماز. بو طاشلر سر صاقلامييور؛ ئولومڭ یالڭزجه باشقەسنه عائد اولمدیغنی، هر انسانڭ كندی پاينه دوشەجگنی اڭ نت حالیله آڭلاتییور.كول ياقەنڭ یونس افندی كوینده بر مزار طاشنده شویله یازار: “دون بن ده سنڭ كبيدم، اونوتما دنیایی. یارین سن ده بنم كبی اولاجقسڭ، اوقو فاتحەیی.” شیخ ادەبالی حضيرەسندەكي باشقه بر طاش ایسه عین حقیقتی فرقلی بر طونله دیله كتیریر: “زیارتدن مراد بر دعادر، بوكون بڭا ایسه یارین سڭادر.”طاشه قازينان بو یازیلر عین صلابتله هایقیرر، كوزیمزه صوقار. زیرا بو یازیلر، بورایه كلنلر سادەجه باقوب كچمەسين، بر فاتحه اوقوسون، دعا ایتسین دییه یازیلمش. چونكه دعا، أولونڭ روحنی فرحلاتير؛ ياشا يانڭ ده قلبنی ديريلتير. فقط بوراده داها درین بر كرچك وار: سسسز طوران بو طاشلر، دیلسز كبی كورونسەلر ده اصلنده انسانی حیاته و ئولومه دائر اڭ یوكسك حقیقتلرله يوزلشديرييورلر.مثلا بر یولجی، مزارلغنه كیردیگنده آدیملرینی ياواشلاتير. دیركن اوڭنده بر طاش: “دون بن ده سنڭ كبيدم...” یولجینڭ قلبی تیترر. دون دیدیگی، اصلنده كوز آچوب قاپاینجەیه قدر كلوب كچن كنچلك ییللری دگلمیدر؟ او درسی آلان او زيارتجينڭ كوزینڭ اوڭندن، زمانی توكتديگي آنلر بر فیلم شریدی كبی كچر.براز ایلریده باشقه بر طاش كوز قيرپار: “بوكون بڭا، یارین سڭادر...” بو سفر یولجی، كندی نفسنى دویار. أجلڭ چوق اوزاقلرده اولمدیغنی، يارينڭ اصلنده همن یانی باشنده اولدیغنی فرق ایدر. هر كلەجك یاقیندر جملەسی ذهننده شیمشك كبی چاقار. ایشته او آن، طاشڭ دیلیله دیله كلن حقیقت، قلبڭ ایچنه ایشلر: أولوم، حیاتی آڭلاملانديران بویوك بر نصیحتدر، معلمدر.روزكار سرويلرڭ آراسندن كچركن، طاشلرڭ دیلی برلشیر، تك بر أوگوت اولور: “ای انسان! ئولومی كندڭدن اوزاق صانما. عمر روزكار كبی خيزله آقوب كچن بر زمان دیلیمیدر. بر كون سن ده بورایه ياتاجقسڭ. كریده قالانلردن ايستگڭ، بر فاتحه، بر دعا اولاجق. چونكه باشقه شی قبول ایتمییورلر.” نه یوكسك منبرلردن دویولان نطقلر نه ده قالین كتابلرده یازیلی سطرلر دگل، ایشته كتابەلرڭ بو سسسز طوروشلريدر انسانه فرقندەلق ویرن. و بونلر انسانی دوشونمەیه سوق ایدن اڭ بویوك دعوتدر. بر طاشڭ أوزرنده قازينمش برقاچ كلمه، يوز ييللر أوتەسنه اوزانان بر سس كبی هایقیرر بزه: “بوكون بڭا، یارین سڭادر.”اونلر ظاهرده سسسزدر، اما سویلەدكلری بتون چاغلري آشان بر يانقيدر. اونلر حركتسزدر، اما هر برنده حیاتی آڭلاملانديراجق بر حكمت كیزلیدر. انسانڭ كوزندن قاچان حقیقتلری اڭ یالین حالیله خاطرلاتیر: دنیا كچیجی، أولوم حقیقت، آخرت ایسه ابدیدر.و ایشته بو یوزدن، مزار طاشلرينڭ آراسندن كچن بری، اصلنده كندی حیاتنڭ آیینەلری آراسنده یورور. هر بر طاش بر نصیحت، هر بر یازی بر ایقاظ، هر بر قبر بر درس اولور. چونكه كتابەدن یوكسلن حكایەلر، طوپراغڭ آلتندەكيله دگل، حالا یوروین بزلرله قونوشور.Mezarlıklar, yalnızca vefat edenlerin yattığı yer değil; aslında hala nefes alıp verenlere ders veren sessiz birer mekteptir. Başucu taşlarına işlenmiş birkaç satır, okuyabilenler için nice vaazdan, nice nasihatten daha tesirli olur. Çünkü artık toprakla birleşen bu taşın dili hakikati saklamaz. Bu taşlar sır saklamıyor; ölümün yalnızca başkasına ait olmadığını, her insanın kendi payına düşeceğini en net haliyle anlatıyor.Gölyaka’nın Yunus Efendi köyünde bir mezar taşında şöyle yazar: “Dün ben de senin gibiydim, unutma dünyayı. Yarın sen de benim gibi olacaksın, oku Fâtiha’yı.” Şeyh Edebali haziresindeki başka bir taş ise aynı hakikati farklı bir tonla dile getirir: “Ziyaretten murad bir duadır, bugün bana ise yarın sanadır.”Taşa kazınan bu yazılar aynı salabetle haykırır, gözümüze sokar. Zira bu yazılar, buraya gelenler sadece bakıp geçmesin, bir Fâtiha okusun, dua etsin diye yazılmış. Çünkü dua, ölenin ruhunu ferahlatır; yaşayanın da kalbini diriltir. Fakat burada daha derin bir gerçek var: Sessiz duran bu taşlar, dilsiz gibi görünseler de aslında insanı hayata ve ölüme dair en yüksek hakikatlerle yüzleştiriyorlar.Mesela bir yolcu, mezarlığına girdiğinde adımlarını yavaşlatır. Derken önünde bir taş: “Dün ben de senin gibiydim...” Yolcunun kalbi titrer. Dün dediği, aslında göz açıp kapayıncaya kadar gelip geçen gençlik yılları değil midir? O dersi alan o ziyaretçinin gözünün önünden, zamanı tükettiği anlar bir film şeridi gibi geçer.Biraz ileride başka bir taş göz kırpar: “Bugün bana, yarın sanadır...” Bu sefer yolcu, kendi nefesini duyar. Ecelin çok uzaklarda olmadığını, yarının aslında hemen yanı başında olduğunu fark eder. Her gelecek yakındır cümlesi zihninde şimşek gibi çakar. İşte o an, taşın diliyle dile gelen hakikat, kalbin içine işler: Ölüm, hayatı anlamlandıran büyük bir nasihattir, muallimdir.Rüzgâr servilerin arasından geçerken, taşların dili birleşir, tek bir öğüt olur: “Ey insan! Ölümü kendinden uzak sanma. Ömür rüzgâr gibi hızla akıp geçen bir zaman dilimidir. Bir gün sen de buraya yatacaksın. Geride kalanlardan isteğin, bir Fâtiha, bir dua olacak. Çünkü başka şey kabul etmiyorlar.”Ne yüksek minberlerden duyulan nutuklar ne de kalın kitaplarda yazılı satırlar değil, işte kitabelerin bu sessiz duruşlarıdır insana farkındalık veren. Ve bunlar insanı düşünmeye sevk eden en büyük davettir. Bir taşın üzerinde kazınmış birkaç kelime, yüzyıllar ötesine uzanan bir ses gibi haykırır bize: “Bugün bana, yarın sanadır.”Onlar zahirde sessizdir, ama söyledikleri bütün çağları aşan bir yankıdır. Onlar hareketsizdir, ama her birinde hayatı anlamlandıracak bir hikmet gizlidir. İnsanın gözünden kaçan hakikatleri en yalın hâliyle hatırlatır: Dünya geçici, ölüm hakikat, ahiret ise ebedîdir.Ve işte bu yüzden, mezar taşlarının arasından geçen biri, aslında kendi hayatının aynaları arasında yürür. Her bir taş bir nasihat, her bir yazı bir ikaz, her bir kabir bir ders olur. Çünkü kitabeden yükselen hikâyeler, toprağın altındakiyle değil, hâlâ yürüyen bizlerle konuşur.

Ertuğrul Gazi Çeşme KitabesiKELİMELER:Şehinşâh-ı cihân: Cihanın hükümdarı, dünya padişahıreyyânın sesi: Reyyan’ın (cennetteki kapı) sesilütfunu dünyâya her ân idecek cârî: Lütfunu dünyaya her an akıtacak, ulaştıracakşâdâb-ter gulzâr-ı ‘âlem: Daha taze, canlı, yeşil dünya gülistanıfeyz-i cûd: Cömertlik ve ihsanın bolluğuseyl-i bâran: Yağmur seli, yağmur gibi coşkunlukşeh mânend-i havz-ı Kevser: Kevser havuzuna benzer padişahziver oldu üç târîh: Üç tarih için süs olduayn-i pâk: Temiz kaynak, pak pınarâb lütfu: Su nimeti, su ikramıErtuğrul Gazi Haziresinde Bir ÇeşmeKELİMELER:Menba’-ı cûy-ı ‘inâyet: İnayet (ihsan, lütuf) ırmağının kaynağı şâh-ı ‘âlî-sîret: Yüce yaradılışlı padişah mevce-i deryâ: Deniz dalgası ömrin Hudâ kılsun mezîd: Allah ömrünü arttırsın şâhenşeh-i devrân: Zamanın hükümdarı, çağın padişahı cedd-i emced: Şerefli atası, en yüce ced cedîd: Yeni bâb: Kapı rûh-ı revân: Akıp giden ruh, vefat etmiş ruh hâkân-ı reşîd: Doğru yolda, olgun hakan cevher-i nazm: Şiirin incisi mecrâ-yı kalem: Kalemin akışı, yazı yolu feyz-i bedîd: Görülen feyiz, ortaya çıkan bereket ‘ayân: Aşikâr, görünür ‘ayn-ı lutf: Lütfun ta kendisi saltanat-ı zamân: Zamanın saltanatı

طوپ قاپو سراينڭ آلای میدانی ده دینیلن برنجی آولیسنده انشا ایدیلن دعاوی قصری، خلقڭ بلیرلی كونلرده دولتله طوغریدن ایلتیشیم قورابيلديگي بر ياپيدر. انشا تاریخی كسین اولارق بيلينمه مكله برلكده، a١٥٥٠‘لي ييللره تاريخلنن سليماننامه آدلی اثرده كی بر مينياتورده تصویر ایدیلمكده در. كونمزده ده قصرڭ قالينتيلري آولينڭ كيريشنده كوروله بيلمكده در.او دونمڭ بر نوع بیاض ماصاسي اولارق دوشونوله بيله جك دعاوی قصری، كلمه آڭلامی اعتباریله “دعوالر” و “شكایتلر” دیمكدر. خلقڭ دیلك و شكايتلريني ديلكچه لرله يوڭتيمه ايلته بيلديگي بو كوشك، عثمانلینڭ عدالت و يوڭتيمه قاتیلیم آڭلايشنڭ صوموت بر أورنگيدر.معماري آچیدن باقیلدیغنده، كلاه بیچیملی چاتيسي و سكزكن پلانیله كوچك بر كوشكی آڭدیرر. “كاغد اميني قله سی” دییه ده بیلینن دعاوی قصرنده، خلقدن كلن ديلكچه لر طوپلانیر؛ شكایتجی اولان كيشيلر دیڭلنیر و حاضرلانان عرضلر ديوان همايونه  صونولوردي. بویله جه سرایڭ قلبنده، طوغریدن پادشاهه قدر اوزانابيلن بر ایلتیشیم قنالي صاغلانمش اولوردی.عثمانلی اداره سنده شكایت حقی، یوڭتیم آڭلايشنڭ تمل عنصرلرندن بريدي. كويليسندن اصنافنه، عسكردن علمایه قدر هر كسيمدن كیشی، حقنی آرامق ایچون دیلكچه یازابیلیر، بونی دعاوی قصرينه تسلیم ایده بیلیردی. بو ديلكچه لر یا طوغریدن ديوانده كوروشولور یا ده ایلكیلی دفترلره قيد ايديله رك تعقيبه آلینیردی. نیته كیم بوكون آرشيولرده بولونان بیڭلرجه “عرضحال” و “شكایت دفتری”، بو مقانيزمه نڭ نه قدر ایشلر اولدیغنی كوسترن قیمتلی بلكه لر نيته لگنده در.بو اويغولامه، عثمانلی دولت عقلنڭ بر يانسيمسيدي: تبعه يه قولاق ویرمك، عدالتڭ صاغلانمه سنه خدمت ایتمك و اداره جيلر ایله خلق آراسنده كی باغی جانلی طوتمق. خلق، دردینی دیله كتیره بیلدیگی ئولچوده دولته كوگن دویویور، يوڭتيمه اولان باغلیلغی آرتییوردی. بو يوڭيله دعاوی قصری یالڭزجه كوچك بر كوشك دگل، عین زمانده اجتماعی باريشڭ و عدالتڭ تأميناتي صاییلابیله جك سمبولك بر ياپيدي.اجدادیمزڭ دولت يوڭتيمنده سركیله دیگی بو حسّاسیت، تبعه نڭ شكايتلرينه قولاق ویریلمسی، عدالتڭ تأسیسنه أوزن كوستریلمه سی آچيسندن دقته دگردر.Topkapı Sarayı’nın Alay Meydanı da denilen birinci avlusunda inşa edilen Deavî Kasrı, halkın belirli günlerde devletle doğrudan iletişim kurabildiği bir yapıdır. İnşa tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 1550’li yıllara tarihlenen Süleymannâme adlı eserdeki bir minyatürde tasvir edilmektedir. Günümüzde de kasrın kalıntıları avlunun girişinde görülebilmektedir.O dönemin bir nevi Beyaz Masası olarak düşünülebilecek Deavî Kasrı, kelime anlamı itibarıyla “davalar” ve “şikâyetler” demektir. Halkın dilek ve şikâyetlerini dilekçelerle yönetime iletebildiği bu köşk, Osmanlı’nın adalet ve yönetime katılım anlayışının somut bir örneğidir.Mimari açıdan bakıldığında, külah biçimli çatısı ve sekizgen planıyla küçük bir köşkü andırır. “Kağıt Emini Kulesi” diye de bilinen Deavî Kasrı’nda, halktan gelen dilekçeler toplanır; şikâyetçi olan kişiler dinlenir ve hazırlanan arzlar Divan-ı Hümâyun’a sunulurdu. Böylece sarayın kalbinde, doğrudan padişaha kadar uzanabilen bir iletişim kanalı sağlanmış olurdu.Osmanlı idaresinde şikâyet hakkı, yönetim anlayışının temel unsurlarından biriydi. Köylüsünden esnafına, askerden ulemâya kadar her kesimden kişi, hakkını aramak için dilekçe yazabilir, bunu Deavî Kasrı’na teslim edebilirdi. Bu dilekçeler ya doğrudan Divan’da görüşülür ya da ilgili defterlere kaydedilerek takibe alınırdı. Nitekim bugün arşivlerde bulunan binlerce “arzuhal” ve “şikâyet defteri”, bu mekanizmanın ne kadar işler olduğunu gösteren kıymetli belgeler niteliğindedir.Bu uygulama, Osmanlı devlet aklının bir yansımasıydı: tebaaya kulak vermek, adaletin sağlanmasına hizmet etmek ve idareciler ile halk arasındaki bağı canlı tutmak. Halk, derdini dile getirebildiği ölçüde devlete güven duyuyor, yönetime olan bağlılığı artıyordu. Bu yönüyle Deavî Kasrı yalnızca küçük bir köşk değil, aynı zamanda ictimai barışın ve adaletin teminatı sayılabilecek sembolik bir yapıydı.Ecdadımızın devlet yönetiminde sergilediği bu hassasiyet, tebaanın şikâyetlerine kulak verilmesi, adaletin tesisine özen gösterilmesi açısından dikkate değerdir.

خضر رئیس و خدمتلری خیر الدّین پاشا، یڭیجه واردەرلي بر سپاهينڭ اوغليدر. باباسی، مدللينڭ فتحندن صوڭره بو آطەيه يرلشمشدي. اصل آدی خضر اولان خیر الدّین، درت قرداشڭ أوچنجيسيدر. درت قرداش ده دڭزجيلكله و قورصانلقله اوغراشييوردي. ایچلرندن اڭ چوق شهرت قزانان اوروچ رئیس اولدی. كونی آوروپه ساحللريني تیترتن بو يگيده، خلق قورقوسندن ”بارباروس“ آدینی ویردی. اوروچ رئيسڭ وفاتندن صوڭره هم فيلوسي هم ده شهرتی قرداشی خضر رئيسە كچدي. خضر رئیس، تونسدەكي بنی حفث حكومتيله اتّفاق قوردی؛ ونديكليلرله، فرانسزلرله و قوزی آفریقەدەكی یرل كوچلرله چارپيشدي. أوزللكله بولكەيي قوشاتان اسپانیول تهديدينه قارشی ییلمادن مجادله ایتدی. یرل حكومتڭ ضعيفلامسي أوزرینه جزايري اله كچیردی. یاووز سلطان سلیم مصري فتح ايدنجه عثمانلي يه باغليلغنى بیلدیردی. بونڭ قارشيلغنده آناطولیدن دیلەدیگی قدر عسكر طوپلامەسنه اذن ویریلدی. قانوني سلطان سلیمان دورنده ده اسپانيوللره قارشی صاواشلريني سورديردي. بویوك خدمتلری سببیله استانبولە دعوت ایدیلدی. جزايرده ادارەيي اوغلی حسن بگە بيراقان خضر رئیس، دعوته همن اجابت ایتدی. اندلس مسلمانلرینی آفریقه ساحللرينه طاشیمق ایچون كوستردیگی غیرتندن طولایی كندیسنه ”خیر الدّین“ اسمي ویریلدی و قپودان دريالغه تعیین ایدیلدی. آرتیق خیر الدّین پاشا، كوچلی بر دولتڭ دستگيله معظّم بر طونانمه قورمه امكاننه قاووشمشدي. عمرینڭ صوڭنه قدر دڭزلرده دوشمانلرینه نفس آلدیرمدی. نهایتنده عثمانلی دولتنڭ آق دڭزده طارتيشمەسز حاكمیتنی صاغلامەىي باشاردي.Hızır Reis ve HizmetleriHayrettin Paşa, Yenice Vardarlı bir sipahinin oğludur. Babası, Midilli’nin fethinden sonra bu adaya yerleşmişti. Asıl adı Hızır olan Hayrettin, dört kardeşin üçüncüsüdür. Dört kardeş de denizcilikle ve korsanlıkla uğraşıyordu. İçlerinden en çok şöhret kazanan Oruç Reis oldu. Güney Avrupa sahillerini titreten bu yiğide, halk korkusundan “Barbaros” adını verdi. Oruç Reis’in vefatından sonra hem filosu hem de şöhreti kardeşi Hızır Reis’e geçti.Hızır Reis, Tunus’taki Beni Hafs hükümetiyle ittifak kurdu; Venediklilerle, Fransızlarla ve Kuzey Afrika’daki yerel güçlerle çarpıştı. Özellikle bölgeyi kuşatan İspanyol tehdidine karşı yılmadan mücadele etti. Yerel hükümetin zayıflaması üzerine Cezayir’i ele geçirdi. Yavuz Sultan Selim Mısır’ı fethedince Osmanlı’ya bağlılığını bildirdi. Bunun karşılığında Anadolu’dan dilediği kadar asker toplamasına izin verildi.Kanuni Sultan Süleyman devrinde de İspanyollara karşı savaşlarını sürdürdü. Büyük hizmetleri sebebiyle İstanbul’a davet edildi. Cezayir’de idareyi oğlu Hasan Bey’e bırakan Hızır Reis, davete hemen icabet etti. Endülüs Müslümanlarını Afrika sahillerine taşımak için gösterdiği gayretinden dolayı kendisine “Hayrettin” ismi verildi ve kaptan-ı deryalığa tayin edildi.Artık Hayrettin Paşa, güçlü bir devletin desteğiyle muazzam bir donanma kurma imkânına kavuşmuştu. Ömrünün sonuna kadar denizlerde düşmanlarına nefes aldırmadı. Nihayetinde Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’de tartışmasız hâkimiyetini sağlamayı başardı.حضرت عثمانڭ مكافاتی حضرت عثمانڭ جومردلگي و رسول اللّهە باغليلغي، اسلام تاریخنده عبرتله آڭیلان أورنكلردندر. بر كون اللّٰه رسولنه درت دوه یوكی بوغدای هدیه ایتدی. بو بوغدايلرڭ مهاجرلره طاغيتيلديغني دوینجه، عین مقدارده بوغدايي تكرار كوندردی. اونلرڭ ده انصاره ویریلدیگنی أوگرننجه، بر دفعه داها درت دوه یوكی بوغدای كوندردی. پیغمبر افندیمز، بو صوڭ هدیەیی ایسه اشلرينه طاغیتدی. بوغدايلري كتیرن خدمتجیلردن سؤال ایدن افندیمز، او كون حضرت عثماندن طوپلام اون ایكی دوه یوكی بوغدای كلدیگنی اوگرندی. بونڭ أوزرینه مبارك اللرینی قالدیرارق شویله بویوردی: ” عثمان بتون بوغداینی بزه كوندردی، كندیسنه بر مقدار بیله بیراقمدی. یا رب، عثمانڭ هدیەلرندن عاجز قالدم. بڭا هر كیم هدیه ويردیسه، بن اوڭا مقابله ایتدم. فقط عثمانە قارشيلق ویرمكدن عاجزم. یا رب، سن عثماني اڭ كوزل شكلده مكافاتلاندير.“ بو دعا أوزرینه جبرائیل علیه السّلام همن كلوب، اللّٰهڭ سلامنی و شو مژدەیی كتیردی: ” ای محمّد! حقّ تعالی بویورویوركه: عثمانە بندن سلام ایت و سویله: بز اوندن راضی اولدق. اونی جنتده محمّدە رفيق قیلدق، قیامت كوننده حساب ویرمكدن ده آزاد أیلەدك. سن اوڭا مكافاتدن عاجز ایسەڭ، بز اوڭا مكافاتدن عاجز دگلز.“ بویلەجه حضرت عثمان، جومردلگنڭ قارشيلغنده داها دنیاده ایكن ربّندن جنّت و رسول اللّهە دوستلق مژدەسنی آلمش اولدی.Hazret-i Osman’ın MükâfâtıHazret-i Osman’ın cömertliği ve Resûlullah’a bağlılığı, İslam tarihinde ibretle anılan örneklerdendir. Bir gün Allah Resûlü’ne dört deve yükü buğday hediye etti. Bu buğdayların muhacirlere dağıtıldığını duyunca, aynı miktarda buğdayı tekrar gönderdi. Onların da ensara verildiğini öğrenince, bir defa daha dört deve yükü buğday gönderdi. Peygamber Efendimiz, bu son hediyeyi ise eşlerine dağıttı.Buğdayları getiren hizmetçilerden sual eden Efendimiz, o gün Hazret-i Osman’dan toplam on iki deve yükü buğday geldiğini öğrendi. Bunun üzerine mübarek ellerini kaldırarak şöyle buyurdu: “Osman bütün buğdayını bize gönderdi, kendisine bir miktar bile bırakmadı. Ya Rab, Osman’ın hediyelerinden aciz kaldım. Bana her kim hediye verdiyse, ben ona mukabele ettim. Fakat Osman’a karşılık vermekten acizim. Ya Rab, Sen Osman’ı en güzel şekilde mükafatlandır.”Bu dua üzerine Cebrâil Aleyhisselâm hemen gelip, Allah’ın selamını ve şu müjdeyi getirdi: “Ey Muhammed! Hak Teâlâ buyuruyor ki: Osman’a benden selam et ve söyle: Biz ondan razı olduk. Onu cennette Muhammed’e refik kıldık, kıyamet gününde hesap vermekten de azad eyledik. Sen ona mükafattan aciz isen, biz ona mükafattan aciz değiliz.”Böylece Hazret-i Osman, cömertliğinin karşılığında daha dünyada iken Rabbinden cennet ve Resûlullah’a dostluk müjdesini almış oldu. حضرت عمرڭ اداره آڭلاییشی عالملر، حضرت عمردن صوڭره اونڭ قدر تدبیرلی و تقوا صاحبی بر انسانڭ دنیایه كلمدیگی خصوصنده برلشمشلردر. او، دولتڭ اڭ أوست مقامنده بولونمسنه رغمًا صوروملیلق دویغوسنی اڭ كوچك آيرينتيلرده بیله حسّ ايدردى. بر دفعەسنده، ”دجله قييسنده بر چوبانڭ قویونی غائب اولسه، جناب حقّ بڭا نیچون اونڭ قویونلرینی كوزتمدڭ دییه صورار دییه قورقارم“ سوزلری، بو حسّاسيتڭ اڭ آچیق افادەسیدر. بر باشقه سفرده، قاووروجي بر یاز كوننده صدقه دوەلريني بالذّات باغلاركن كورولمشدي. كندیسنه، ”نیچون بو قدر زحمت چكییورسڭز؟ مأمورلره امر ایتسەڭز اونلر یاپسه اولمازمی؟“ دینیلدیگنده، شو قارشيلغي ویرمشدی: ”بونلر فقیرلرڭ حقیدر. حق تعالی بنی اونلره چوبان قیلدی. بو یوزدن اونلرڭ ایشلرینی كندی ألمله كورمك ایسترم. زیرا آخرتده بندن حساب صورولاجقدر.“ حضرت عمر، كورولی اولارق كوندردیگی هر مأموره بر تعلیماتنامه ویرردی؛ یاپاجقلرینی تك تك یازاردی. آیریجه، كیدەجكلری بولكەنڭ خلقنه ده بر مكتوب كوندریر، ”بو آدم بنم سویلەدكلرم أوزره حركت ایدرسه، أمرینه اویڭ، اوڭنه انگل چيقارمايڭ“ دییەرك ادارەيي شفّاف و عادل قیلاردی. عبد الرّحمن بن عفوڭ نقل ايتديگنه كوره، حضرت عمر كیجەلری صباحه قدر مدينەيي طولاشیر، خلقڭ كوگنلگنى بالذّات قونترول ایدردی. بر كیجه اوڭا كلەرك، ”ای عبد الرّحمن! شهرڭ كنارینه بر كروان كلدی. ماللرینڭ ضایع اولمەسندن قورقارم. كل، بو كیجه اونلری برلكده بكلەيەلم“ دیدی. برابر كیدوب صباحه قدر نوبت طوتدیلر. بتون بو اورنكلر، حضرت عمرڭ دولت باشقانلغنى سادەجه بر مقام دگل، آغیر بر امانت اولارق كوردیگنی و صورومليلغني حیاتنڭ هر آننده حس ايتديگني كوستریر.Hazret-i Ömer’in İdare AnlayışıÂlimler, Hazret-i Ömer’den sonra onun kadar tedbirli ve takvâ sahibi bir insanın dünyaya gelmediği hususunda birleşmişlerdir. O, devletin en üst makamında bulunmasına rağmen sorumluluk duygusunu en küçük ayrıntılarda bile hissederdi. Bir defasında, “Dicle kıyısında bir çobanın koyunu kaybolsa, Cenâb-ı Hak bana niçin onun koyunlarını gözetmedin diye sorar diye korkarım” sözleri, bu hassasiyetin en açık ifadesidir.Bir başka seferde, kavurucu bir yaz gününde sadaka develerini bizzat bağlarken görülmüştü. Kendisine, “Niçin bu kadar zahmet çekiyorsunuz? Memurlara emretseniz onlar yapsa olmaz mı?” denildiğinde, şu karşılığı vermişti: “Bunlar fakirlerin hakkıdır. Hak Teâlâ beni onlara çoban kıldı. Bu yüzden onların işlerini kendi elimle görmek isterim. Zira ahirette benden hesap sorulacaktır.”Hazret-i Ömer, görevli olarak gönderdiği her memura bir talimatname verirdi; yapacaklarını tek tek yazardı. Ayrıca, gidecekleri bölgenin halkına da bir mektup gönderir, “Bu adam benim söylediklerim üzere hareket ederse, emrine uyun, önüne engel çıkarmayın” diyerek idareyi şeffaf ve adil kılardı.Abdurrahman bin Avf’ın naklettiğine göre, Hazret-i Ömer geceleri sabaha kadar Medine’yi dolaşır, halkın güvenliğini bizzat kontrol ederdi. Bir gece ona gelerek, “Ey Abdurrahman! Şehrin kenarına bir kervan geldi. Mallarının zayi olmasından korkarım. Gel, bu gece onları birlikte bekleyelim” dedi. Beraber gidip sabaha kadar nöbet tuttular.Bütün bu örnekler, Hazret-i Ömer’in devlet başkanlığını sadece bir makam değil, ağır bir emanet olarak gördüğünü ve sorumluluğunu hayatının her anında hissettiğini gösterir.  

İstanbul’u ne kadar tanıyoruz? İşte sizlere 15 soruda İstanbul. Bakalım, görelim…