Enderun Tarihine Dair Bir Takriz

Tarih, edvar-ı mütehavvile ezkiyasının i’tilaf ve muarefesine mahsus bir encümen-i daniştir ki derununda eslaf hayat-ı taze bulur; ahlaf ise adem abad-ı fenada nihan olan eslafın halat ve harekatını müşahede harikasına mazhar olur. Tarih olmasa beni Âdemin her ferdi cihan-ı gaybdan âlem-i vücuda gözü kapalı olarak geldiği gibi, cemiyet-i insaniyede bir karındnan diğer karna esbab-ı tabassurdan biri olarak intikal etmek lazım gelmez miydi? Bir asrın telakkiyat-ı fikriyye ve terakkiyat-ı fi’liyyesi ashabının muhafaza-i idrakanıyla beraber âlem-i fenaya gitmiş olmasaydı bugün nazar-ı hayretle müşahade ettiğimiz müessir-i irfan ve menfahir-i vicdanda...